Andrew Yang, Jouw baan gaat verdwijnen en dit is de oplossing

Basisinkomen en Menselijk Kapitalisme.

Yang is een democratisch ex-presidentskanditaat, meervoudig ondernemer en oprichter van Venture for America, een bedrijf dat start-ups ondersteunt. Honderden gesprekken met ondernemers van diverse belangrijke Amerikaanse bedrijven zijn aan dit boek voorafgegaan. Dat leidt tot veel praktische voorbeelden. Zijn boodschap is dezelfde als die van de meer academisch getinte Israelische historicus Yuval Harari: Toekomstige technologische ontwikkelingen rond Artificiële Intelligentie (AI) leiden in tegenstelling tot vroegere technologische ontwikkelingen tot een substantiële afname van de werkgelegenheid met name voor lager geschoolden, maar ook voor hogergeschoolden zoals artsen, bankiers, accountants, etc. Dit heeft grote menselijke en maatschappelijke consequenties. Yang pleit voor Basisinkomen en Menselijk Kapitalisme.

Wat gebeurt er met de banen?

Yang´s boek bestaat uit 3 delen. Het eerste deel beschrijft hoe in de afgelopen decennia arbeidsmarkt en economie zich aanpasten aan nieuwe technologieën, financialisering, veranderende bedrijfsnormen en globalisering. Met een veelheid aan cijfers en voorbeelden laat Yang zien hoe de werkgelegenheid geleidelijk afnam i.t.t. bijvoorbeeld Nederland waar deze min of meer constant bleef. Tegelijkertijd stagneert het salarisgemiddelde, stijgen de bedrijfswinsten, loont arbeid minder en groeit de ongelijkheid. In een aantal hoofdstukken beschrijft Yang met vele voorbeelden en uitwerkingen hoe in de meeste bedrijfstakken software en AI het werk van mensen gaan overnemen. Van laag tot hoog, ook artsen, advocaten, accountants, bankiers gaan de dans niet ontspringen. De grootste beroepsgroep in de VS zijn de 3,5 miljoen vrachtwagenchauffeurs. In negenentwintig staten is het de meest voorkomende baan. De invoering van zelfrijdende vrachtwagens op niet al te lange termijn levert een miljardenbesparing op en tegelijkertijd een enorm verlies aan banen. Een vergelijkbaar verhaal geldt voor de vele taxi-chauffeurs. Veel aandacht schenkt Yang nog aan de toekomstige ontwikkelingen in de gezondheidszorg en een apart hoofdstuk is gewijd aan de kantoorbanen.

Wat gebeurt er met ons?

Het tweede deel beschrijft een somber beeld van de sociaal-maatschappelijke situatie in grote delen van de VS als gevolg van verlies aan werkgelegenheid veroorzaakt door talloze industriële herstructureringen tot nu toe als gevolg van het louter najagen van marktefficiëntie. Ongeveer een op de zes Amerikaanse mannen zit zonder werk. En dat terwijl de feitelijke ontwikkelingen op het gebied van AI nog grotendeels voor de deur staan. De werkloosheidscijfers zijn relatief laag omdat velen zonder baan het hebben opgegeven en van de arbeidsmarkt zijn verdwenen of op zijn best een arbeidsongeschiktheidsregeling hebben weten te regelen. De vele omscholingsprogramma´s blijken weinig resultaat op te leveren, met name omdat fabrieken en taken steeds geavanceerder worden. Dat is ook de reden dat steeds meer laaggeschoolden definitief van de arbeidsmarkt zullen verdwijnen. Er ontstaat een schaarstecultuur welke negatief is en mensen dommer maakt (hdst. 10)

Yang beschrijft in hoofdstuk 11 hoe het verdwijnen van banen door herstructureringen in diverse steden (bv. Youngstown) de samenleving doet instorten. De gemeentes ontvangen minder inkomsten, winkelcentra sluiten, verloedering slaat toe. Het uiteindelijke verdwijnen bijvoorbeeld van het beroep van vrachtwagenchauffeur gaat een enorm negatief effect hebben op regionale economieën (hotels, restaurants, etc.). Ook al omdat eventuele nieuwe banen op andere plekken ontstaan. Veel van wat nu gebeurt ziet Yang als een voorbode van wat AI teweeg gaat brengen.

Hoofdstuk 12 gaat over de grondige negatieve veranderingen in het bestaan van miljoenen gezinnen en andere levensverbanden: er wordt minder getrouwd, meer alleenstaande moeders en meer kinderen met problemen. De lezer dreigt de ellende nu langzamerhand boven het hoofd te groeien. Er volgen echter nog 2 even trieste hoofdstukken met een beschrijving van hoe het leven er uit ziet als je bent vervangen. Trefwoorden: videogames en drugs. Opmerkelijk is Yang’s conclusie dat videogames mensen gelukkiger maken dan het verrichten van stupide werk.

Yang beëindigt deel 2 met een hoofdstuk waarin hij een uitermate deprimerend scenario beschrijft van mogelijke desintegratie en destabilisatie van het land in het geval dat het systeem blijft zoals het is met prioriteit voor efficiency en kapitaal, en mensen alleen als economische input. Kapitalisme en markt bevorderen weliswaar waarde en innovatie, maar staan op het punt om zich met behulp van technologie tegen de gewone mensen te keren.

Oplossingen en mensgericht kapitalisme.

De volhardende lezer wint, na al het pessimisme in deel 2 heeft deel 3 dat handelt over oplossingen en mensgericht kapitalisme, een positievere toon. Yang gelooft niet in het beteugelen van automatisering. Het tegenhouden van vooruitgang is een strategie die op termijn gedoemd is te mislukken. Het is tijd om te gaan nadenken over wat het leven de moeite waard maakt. In dat kader is de invoering van een basisinkomen voor Yang een vanzelfsprekendheid (hfdst. 16 en 17). Hij noemt het ‘Vrijheidsdividend’ en citeert vervolgens vele bekende medestanders zoals Elon Musk en Barack Obama. In zijn ogen pakt een basisinkomen het groeiende tekort aan werkgelegenheid aan via het stimuleren van bestaande interesses en groeimogelijkheden met behulp van meer menselijkheid, zorgzaamheid, creativiteit en ondernemerschap. Een basisinkomen is in de VS relatief eenvoudig te financieren omdat er nog geen Btw-systeem bestaat. Een tarief van 10% zou volgens Yang voldoende zijn om een basisinkomen op een behoorlijk minimumniveau te betalen. BTW is een redelijk neutrale belasting, geen winstbelasting, zodat ook grote bedrijven als Amazon flink mee gaan betalen. Yang wijst verder nog op de vergroting van de koopkracht middels een basisinkomen. Consumptie staat immers voorop, het geld verdwijnt niet of nauwelijks in allerlei beleggings- of spaarpotjes. De hoofdstukken over het basisinkomen worden afgesloten met een mooie weerlegging van vele bekende argumenten tegen het basisinkomen.

Dit (financieel georiënteerde) basisinkomen zou vervolgens bij voorkeur moeten worden vergezeld van een sociale prikkel om mensen, naast de zorg voor de directe omgeving, ook daadwerkelijk te stimuleren wat te betekenen voor de grotere maatschappelijke omgeving. Alvorens daartoe een voorstel uit te werken rekent hij allereerst af met het verschijnsel basisbanen in bijvoorbeeld de dienstensector. Yang gelooft in de kracht van dienstverlening, maar het kost heel veel geld om een organisatiestructuur op te zetten en het leidt tot veel bureaucratie. Het gaat op langere termijn bovendien om zoveel noodzakelijk te creëren banen dat de meeste mensen voor de overheid zullen werken. Dat is al eerder uitgeprobeerd in de vorige eeuw en ook grandioos mislukt. Het vroegere communistisch China en de Sovjet-Unie zijn daar de voorbeelden van.

Gelet op het voorgaande prefereert Yang de invoering van een zogenaamd Digitaal Sociaal Krediet, een (punten)systeem waarbij cohesie voorop staat. Je stelt tijd beschikbaar en bouwt krediet op binnen een gemeenschap door allerlei nuttige taken uit te voeren. Idealiter zou het een soort parallelle economie moeten worden waarbij de dynamiek van de markt wordt ingezet om sociaal gedrag te bevorderen. Yang noemt enkele succesvolle experimenten hiermee in de VS, maar constateert ook dat een grootschalige opzet gehinderd wordt door de vereiste administratie en de financiële buffer die hiervoor nodig zijn. Ik waardeer niettemin de gedachtenvorming rond de stimulering van maatschappelijke cohesie want met een basisinkomen alleen zijn we er nog niet als de werkgelegenheid echt begint af te brokkelen. Wat gaan die vrachtwagenchauffeurs doen als ze worden ontslagen over 5, 10 of wellicht 15 jaar? Waarschijnlijk niet allemaal naar de mantelzorg!

Na nog een tweetal hoofdstukken met zijn ideeën over de toekomstige gezondheidszorg en het toekomstige onderwijs, houdt Yang een pleidooi voor een Mensgericht Kapitalisme. De huidige markt kent nauwelijks tot geen beloning voor het bij elkaar houden van gezinnen, de verbetering van de infrastructuur, levenslang leren, preventieve gezondheidszorg of het bevorderen van de democratie. Terwijl er miljarden dollars worden gepompt in het regelmatig updaten van onze smartphones. Mensgericht Kapitalisme vergt een gereformatteerde economie waarbij technologie wordt ingezet ten dienste van menselijke behoeften.

Meer bekendheid voor Yang.

Mijn hoop is dat Yang in de komende jaren meer bekendheid gaat genieten en zich over 4 jaar weer kandidaat stelt als president. Wellicht kan hij vele vertwijfelden die nu op Trump stemmen weer toekomst bieden. Op dit moment stuurt Trump hen met een kluitje in het riet: sommige industriële herstructureringen worden weliswaar vertraagd en een deel van de productie verschuift weer terug van China naar Amerika, maar tegelijkertijd draait Silicon Valley gewoon door. Technologische ontwikkeling valt niet te stoppen. Dat is geen probleem zolang deze kan worden ingezet in een Mensgericht Kapitalisme zoals Yang dat voor ogen heeft.

Jan Stroeken, september 2020

Zie ook deze recensie door Fanny van Hemelen.
Zie voor een eerdere publicatie over Yang op deze website Het Vrijheidsdividend van democratisch presidentskandidaat Andrew Yang.

De Nederlandse uitgever van het boek van Yang (Evert de Vries van Bot Uitgevers) spreekt op de demonstratie voor Basisinkomen op 19-9-2020.
Bot Uitgevers geeft dit boek aan alle 150 Tweede Kamerleden en iedereen die dit jaar meeschrijft aan de partijprogramma’s van alle politieke partijen.