Basisbaan of slavernij – Waarom de PvdA onmogelijk het idee van een basisbaan kan omarmen

Het hele concept druist in tegen alle principes van de Partij van de Arbeid. Neem alleen al de koppeling van ‘recht op’ het minimumloon en het hebben van een basisbaan. Het staat ook nog eens haaks op het idee van een basisinkomen, als uitwerking van het fundamentelere recht op inkomensondersteuning ongeacht iemands vermogen middels werk in een eigen inkomen te voorzien.

Functies die nu te weinig worden uitgevoerd

Om met het eerste punt te beginnen.
De WRR noemt functies die nu te weinig worden uitgevoerd. Dat is het resultaat van decennia van bezuinigen op belangrijk werk, dat inmiddels is ondergewaardeerd als klussen die anderen er wel even bij kunnen doen. Laat leraren maar wat conciërgetaken uitoefenen, laat buurthuizen door vrijwilligers runnen, geef ziekenverzorgers er wat huishoudelijk werk bij. Het resultaat is een nog zwaardere belasting van toch al zware en veelal matig betaalde beroepen én het nog verder devalueren van beroepen die wel degelijk cruciaal zijn maar in onze emancipatie-ijver en zucht naar efficiëntie moesten sneuvelen.

Het rijtje is dan ook lang niet compleet: denk ook aan winkel- en magazijnpersoneel, eenvoudig productiewerk, reparatiewerk (vervangen door de wegwerpmaatschappij). Dit soort beroepen definitief als werkverschaffing benaderen doet deze beroepen en hun wel vrijwillige beoefenaars ernstig te kort en druist in tegen het PvdA-principe dat werk ‘werk’ is.

Recht op minimumloon

De WRR koppelt de basisbaan aan het recht op een minimumloon. Dat is een gevaarlijke koppeling, die de PvdA om principiële economische redenen nooit kan en mag volgen. Het minimumloon is een werknemersrecht en een werkgeversplicht, ongeacht de status van het werk, dus ongeacht de vraag of er sprake is van een werkverplichting (basisbaan) dan wel vrijwillig aangenomen werk. Deze koppeling zet bovendien de deur open naar een maximuminkomen: werk dat als basisbaan wordt verkocht zal in de ogen van werkgevers niet alleen minimaal maar ook maximaal het minimumloon hoeven te kosten. Ideële/maatschappelijke organisaties zullen dit noodgedwongen doen vanwege hun maatsubsidies, (semi-)commerciële werkgevers (ook zorginstellingen, ziekenhuizen) vanuit hun economisch belang: waarom extra betalen voor wat je gratis krijgt?

Concurrentievervalsing

Verdere devaluatie van belangrijk werk is dus een belangrijk bezwaar, naast en in combinatie met je reinste concurrentievervalsing. Bijkomend effect: verdere ondermijning van de rechtspositie van werkenden in genoemde functies. Zo mogelijk nog principiëler is de vraag of werkverplichting geen verkapte slavernij is. Want wat anders is een basisbaan, als verplichting – min of meer, want nog net zonder ball and chain – tegenover een minimuminkomen?

Basisinkomen

Het verschil tussen een basisbaan en een basisinkomen kan niet groter zijn. Bij de laatste staat een recht voorop, geen plicht. Aan het basisinkomen worden geen voorwaarden gesteld – buiten ingezetenschap en leeftijd plus eventueel nog enkele jaren van aanvullende eisen in de sfeer van opleiding/stage). Het idee daarachter is juist dat een regelarm basisinkomen in plaats van het huidige complexe, dure en vaak invaliderende uitkeringsstelsel mensen eerder tot activiteit en zelfs betaald werk aanzet.

Opmerkelijk: Volgens WRR-onderzoeker en bijzonder hoogleraar Monique Kremer is ‘de manier waarop we werken aan het veranderen’. Door toenemende flexibilisering en inzet van technologie wordt de arbeidsmarkt onzekerder en veeleisender. Daardoor is er een groep die geen baan vindt. Maar in plaats van dit veranderende systeem te hekelen en te kijken hoe we dit neoliberale tij kunnen keren (ook door de coronacrisis uiterst actueel), biedt Kramer de nieuwe slavernij liever de helpende hand. Evident dat de PvdA deze ‘oplossing’ wel moet verwerpen.

Werkbrigade

Valt er dan helemaal niets te zeggen voor een soort basisbaan, de werkprojecten waar de WRR aan refereert? Zo wordt de Amsterdamse Werkbrigade als voorbeeld genoemd, al geeft de WRR zelf toe dat de opstapjes die deze organisatie biedt nog absoluut geen basisbanen zijn, want immers géén verplichte werkverschaffing. Er zijn mensen die, om zeer uiteenlopende redenen, een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld bij oriëntatie op werk en het eventueel weer oppakken van een werkpatroon, discipline. Of als extra begeleiding in geval van herstel (fysiek, psychisch en sociaal maar ook het in kader van leer/werk) en soms langdurige begeleiding om actief aan de maatschappij deel te nemen in geval van chronische ziekte, beperking enzovoort. Het kan daarbij om commercieel (productie-)werk gaan maar ook dienstverlenende taken of om creatief werk. Denk aan de gehandicapte die – nu vaak als vrijwilliger – voor een ziekenomroep werkt, ieder kwartaal een buurtkrant in elkaar zet of in de kinderboerderij werkt.

Dit soort werk vanuit de overheid ondersteunen en aanmoedigen is en blijft een prima zaak, maar zou ik geen ‘basisbanen’ willen noemen, laat staan ze verplichten. Dan schieten ze hun doel voorbij. Wel mag het kunnen maken van aanspraak op dit soort activiteiten, door mensen die op een andere manier niet aan de bak komen, wat mij betreft een burgerrecht worden.

. . . .