De invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen wordt in discussies regelmatig geassocieerd met termen als vrijheid, gedogen, achteloosheid, gratis geld, of ‘de ontspannen samenleving’. Dit is een clichébeeld wat geen recht doet aan de ideologie rond het basisinkomen.
Het basisinkomen is niet een speeltje van een vrijzinnige elite of luie bankzitter, laat staan een vrijplaats voor onverschilligheid. De genoemde woorden geven geen volledig beeld en zorgen voor misverstanden. Het suggereert ongebondenheid, terwijl dat niet zo is, en zeker niet zo hoeft te zijn.
De onvoorwaardelijkheid van het basisinkomen heeft een beperkte betekenis. Het gaat over financiële bestaanszekerheid. Bij de invoering van een basisinkomen krijgt iedereen een inkomen. ‘Iedereen’, omdat iedereen voor de wet gelijk is. En dat onvoorwaardelijk.
Niet gecontroleerd
Dat betekent dat dit inkomen niet gecontroleerd wordt, en nooit terugbetaald hoeft te worden. Je krijgt geen boete of korting op je basisinkomen, wat nu bijvoorbeeld bij de bijstand wél het geval kan zijn. Je kunt geen overtreding maken op een onvoorwaardelijk basisinkomen. Een basisinkomen is een gegarandeerd inkomen.
En dat is het dan ook! Voor andere wetgeving, rechten en plichten heeft het geen vanzelfsprekende gevolgen. Alle andere veranderingen zijn het gevolg van het altijd voortdurende democratische debat.
Het zijn politieke en maatschappelijke discussies, die juist heel goed samengaan met de invoering van een basisinkomen.
Wellicht dat politieke partijen of burgers een debat willen over maatschappelijke dienstplicht, of wederom over pensioenen en uitkeringen rond ziekte en arbeidsongeschiktheid. Dat zijn politieke en maatschappelijke discussies, die juist heel goed samengaan met de invoering van een basisinkomen.
Economisch vrij
Wanneer er een gegarandeerd inkomen zou zijn voor iedereen, kan deze maatschappelijke discussie -over wat we van elkaar en de overheid verwachten- veel beter gevoerd worden, omdat deze dan niet onder economische dwang of knechting plaatsvindt.
Het onvoorwaardelijk basisinkomen is een recht.
Net zoals het recht op veiligheid en gelijke behandeling.
De filosoof Thomas Paine stelde al in 1792 dat de democratie alleen goed kan werken als burgers economisch vrij zijn, en daardoor beschikbaar om haar -de democratie- tot bloei te brengen.
Het onvoorwaardelijk basisinkomen is een recht. Net zoals het recht op veiligheid en gelijke behandeling. Basisinkomen is een bevestiging van de gelijkwaardigheid in onze democratie. Met meer ‘vrijheid’ in de zin van ‘ongebondenheid’ of ‘onverschilligheid’ heeft het weinig te maken.
‘Gratis geld’
En dat gratis geld? Het is ronduit bizar dat de mensen die basisinkomen gratis geld noemen zelf dit gratis geld als bonus ontvangen. Bankiers, aandeelhouders en renteniers ontvangen nu al het beschikbare ‘gratis geld’, terwijl iedereen recht heeft op een adequate ‘winstdeling’ van wat wij met zijn allen verdienen.
Een eenzijdig imago van ‘vrijheid blijheid’ doet het basisinkomen geen goed. Vooral omdat plichtsgetrouwe en hardwerkende burgers -betaald en onbetaald- er met dit gegarandeerde inkomen er verreweg het meest op vooruit gaan.
Het basisinkomen is zowel conservatief, populistisch, democratisch als vrijzinnig.
Het is daarom voor iedereen de moeite waard.
Daarom wordt met een gegarandeerd inkomen de band tussen werk en inkomen niet doorgeknipt, maar juist hersteld. Aan de minimale basisbehoeften wordt voldaan. Je werkt niet voor je huurbaas, de bank, de supermarkt of het energiebedrijf. Die kosten zijn geregeld. Door het basisloon werk je voor jezelf, voor je geliefden, vakantie en vrije tijd. De motivatie om ‘mee te doen’ zal daardoor toenemen.
Het basisinkomen is zowel conservatief, populistisch, democratisch als vrijzinnig. Het is daarom voor iedereen de moeite waard om er over na te denken.
September 2020
Jan Atze Nicolai
Bestuurslid Vereniging Basisinkomen
Voorzitter denktank basisinkomen GroenLinks
Dit bericht verscheen eerder op 25-9-2020 in het Friesch Dagblad als OPINIE
