Voorwaardelijk basisinkomen als verbetering van het uitkeringsstelsel is maatschappelijk zinvol en kan op korte termijn worden ingevoerd. De kosten kunnen met heffingen op CO2 emissie en ruimteverspilling worden gedekt. Als de milieu verstorende overheidsingrepen van circa 10,8 miljard euro per jaar worden afgebouwd worden netto lonen hoger zodat banen aantrekkelijker worden.
Dat stelt de werkgroep PvdA duurzaam.
Onderstaand een verkorte versie van het rapport van de werkgroep (leden Yoram Krozer, Jos Oude Elferink en Jolien van de Werff). Het hele rapport is beschikbaar als PDF (6 blz.).
Introductie
Inkomenszekerheid is een belangrijk punt met de steeds snellere wisselingen van werk en inkomen. Een goed instrument daarvoor is (voorwaardelijk) basisinkomen dat recht biedt op een gegarandeerd, individueel inkomen om als volwaardig lid van de samenleving te functioneren.
Basisinkomen is bekend bij 58% van alle mensen in de EU en wordt gesteund door 64% met slechts 24% opposanten. De politiek is terughoudend want men vindt het te duur, maar vanuit de verantwoordelijkheid voor onze kinderen bezien is juist de huidige politiek te duur want ze belast inkomen uit arbeid en schaadt het milieu.
Om voldoende hoge inkomens voor alle Nederlanders te garanderen en tevens klimaatsverandering en ruimteverkwisting beperken, kunnen koolstofdioxide emissies (CO2) en landgebruik worden belast. Zo levert een CO2 heffing van € 70 per ton, circa 11.4 miljard euro op en een heffing op land (behalve op natuurgebruik) van € 1 per m2 circa € 28,7 miljard. Ook al dalen de inkomsten door de emissiereductie en meer natuurbeheer tot 7 miljard euro en 20 miljard euro per jaar, dan zijn ze nog ruim voldoende om de kosten van bijstand en AOW van circa € 11 miljard per jaar te dekken en de lasten op arbeid te beperken. Daarnaast kunnen lasten op arbeid worden beperkt als de milieu-verstorende belastingvoordelen en subsidies van 10,8 miljard euro per jaar worden afgebouwd ten gunste van lagere loonbelasting.
Een te laag basisinkomen ondergraaft de bestaanszekerheid van veel mensen, maar een te hoog basisinkomen kan de arbeidsprestaties ontmoedigen. Wel zijn aanvullingen op inkomens nodig bij o.a. invaliditeit, kinderen, huisvesting om diverse problemen in de samenleving te verkleinen. Derhalve bepleiten wij verbeteringen in het Nederlandse stelsel van uitkeringen in plaats van opheffing daarvan voor een radicale stelselwijziging. De verbetering is het recht op een gegarandeerd, individueel inkomen waarmee mensen kunnen beter ondernemen, maatschappelijk en creatief bezig zijn of genieten van cultuur, opleidingen en vrijetijd.
Hier bespreken wij het basisinkomen voor de Nederlandse volwassen ingezetenen als recht op een individueel inkomen, onafhankelijk van arbeidsmarkt, van circa 1.000 euro per maand. Ons voorstel voor een basisinkomen geeft handvatten voor emancipatie, want werknemers en zelfstandigen staan steviger in onderhandelingen als inkomen is gegarandeerd. Vanuit duurzaamheid benadrukken wij de kwaliteit van arbeid. De huidige arbeidsmarkt is een verre van perfect mechanisme, want arbeid wordt ingezet indien profijtelijk voor een particulier belang, terwijl behoeften onvervuld blijven als de particulieren weinig profijt kunnen maken en de overheid traag corrigeert. Zo wordt veel arbeid ingezet voor massaproductie van wegwerpproducten maar juist minder om gezondheid, natuur, schoonheid, vriendschap, zorg, rechtvaardigheid, wijsheid en andere ethische waarden in producten en diensten te integreren. Zo kan het basisinkomen bijdragen aan duurzame ontwikkeling, want het stelt mensen in staat deze waarden juist wel in producten en diensten te integreren.
- Kansen voor ontwikkeling
De arbeidsmarkt faalt vooral bij de vernieuwingen omdat de baten van een vernieuwing in de ongewisse toekomst liggen. Zo zijn in de jaren tachtig van de vorige eeuw de experimentele woonvormen, nieuwe media, alternatieve energie, natuurgerichte landbouw en andere vernieuwingen met behoud van uitkering, opgekomen waarmee ze de basis voor de “duurzame economie” en “creatieve sector” twintig jaar later hebben gelegd. Toen werden ze afgekraakt als lieden die “met kapotte schoenveters rondlopen” en nu worden ze aangeprezen als de motor van de Nederlandse economie. Nu zijn er nu kansen voor kwaliteitsverhoging, circulaire economie, duurzaam innovatie en smart cities.
- Kwaliteitsverhoging
Markten en overheden falen bij kunst omdat kunstenaars eenmalige producten leveren, waarvoor veel werkuren worden gemaakt maar waarvan de resultaten onvoldoende kunnen worden gewaardeerd. Kunstwerken duur zijn in vergelijking met massaproductie en betrouwbare beoordelingscriteria ontbreken. De meeste van bijna 100.000 statistisch geregistreerde kunstenaars in Nederland werken tegen inkomsten ver beneden het bijstandsniveau en moeten bijverdienen. Aldus worden hun capaciteiten niet benut om kwaliteit te verhogen. Met behulp van het basisinkomen kunnen kunstenaars hun vak beter beoefenen, waardoor de gebruikers van kunsten hogere waarde kunnen opleveren bij het ontwerpen en beheren van producten, steden, landschappen, enzovoorts. Zo zal meer kunstbeoefening een kwaliteitsimpuls geven. De welvaartswinst daarvan wordt geschat op circa 1,9 miljard euro per jaar. Het basisinkomen zou ten minste deze baten opleveren omdat kunstenaars hun vak beter kunnen uitoefenen.
- Circulaire economie
Ruim 770.000 ambachtslieden genereren een omzet van 110 miljard euro per jaar en leveren diverse specialistische diensten. Ondanks veel vraag naar ambachtelijke producten en diensten is dit vakwerk laag aangeschreven op de arbeidsmarkt en wordt het weggedrukt door wegwerpartikelen. Ook de ambachtelijke scholing wordt laag gewaardeerd omdat inkomens voor vakwerk in het midden- en kleinbedrijf en als zelfstandige onzeker zijn. Het basisinkomen als inkomensgarantie bij de tegenvallende inkomsten zal het ambacht aantrekkelijker maken. Voor duurzame ontwikkeling is de circulaire economie van belang om producten zo lang mogelijk in gebruik te houden. Vakwerk is nodig om producten met lange levensduur te ontwerpen en reparaties daarvan aantrekkelijk te maken. Basisinkomen voor het ambachtelijk werk in reparaties kan ten minste 1,2 miljard euro baten per jaar opleveren.
- Duurzame innovaties
De meeste innovaties vinden hun oorsprong buiten de markt en het zicht van de overheid. Daarna is nog eens gemiddeld ruim zeven jaar nodig om de vinding voor klanten uit te werken, waarbij de overheid subsidies biedt aan de kansrijk geachte uitvinders die maar zelden slagen. De duurzame innovators maken nog eens extra kosten om aan de marktvraag te voldoen en ethische waarden in producten te integreren. Politici roemen duurzame innovaties maar zetten de rem op verkoop daarvan, want de overheidssteun voor de gevestigde, milieu-aantastende belangen is groter dan voor duurzame innovators.
Basisinkomen geeft mogelijkheden om meer te experimenteren waarmee de kwaliteit van vindingen zal verbeteren. Zo kan het basisinkomen samen met andere instrumenten voor duurzame innovaties circa 2,2 miljard euro aan baten bijdragen. Een sterke cleantech sector stimuleert ook het maatschappelijk verantwoord ondernemen waarmee milieukosten en milieuschade in Nederland worden teruggedrongen.
- Smart cities
Kennisnetwerken dragen bij aan modernisering van de stedelijke economie, genoemd “smart cities”. De Nederlandse steden kennen levendige netwerken van vrijwilligers bij sport, recreatie, voeding, energie, educatie, zorg en andere. Aangezien de schaal van de initiatieven meestal te klein is om reguliere banen te realiseren en vrijwilligers onder druk van beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt staan worden de kennisnetwerken onderbenut. Het basisinkomen geeft deelnemers aan de kennisnetwerken de kans om kennis en kunde op te bouwen waarin ook het bedrijfsleven en lokale overheden kunnen investeren. Een voorbeeld is spreiding van kantoorarbeid met behulp van kleinschalige kantoorplekken met virtuele communicatie. Zo kunnen werkplekken beter worden gebruikt en kan woon-werk verkeer afnemen. Naast verlevendiging van buurten is er een kostenbesparing van 3,5 – 5,8 miljard euro per jaar.
- Kosten en Baten
De inkomenszekerheid moet worden bekostigd. De bekostiging moet hoog zijn om goed inkomen aan alle Nederlanders te garanderen en lasten op arbeid beperkt houden. Er zijn er baten door het basisinkomen omdat activiteiten toenemen. In het volledige rapport wordt uitgelegd dat de netto directe baten betrekking hebben op circa 1,9 miljoen mensen en minimaal 8,8 miljard euro aan de economie toe voegen.
De potentiele baten overtreffen de additionele kosten van het voorgestelde basisinkomen, uitgaande van één miljoen gerechtigden om het basisinkomen te ontvangen. Omdat ze geen inkomens uit banen hebben heeft een iedere persoon recht op 12.000 euro per persoon per jaar. De totale kosten van 12 miljard euro per worden opgebracht door 20% loonbelasting op 7 miljoen banen met gemiddeld 35.000 euro jaarloon. Als na de invoering van het basisinkomen 5% van de werknemers het basisinkomen verkiest, dalen de belastinginkomsten en nemen de uitgaven voor het basisinkomen toe met totaal 6,7 miljard euro. Daartegenover staan 1,9 miljoen mensen die 8,8 miljard euro per jaar baten door de nieuwe activiteiten genereren, waarmee per saldo 2,1 miljard per jaar netto baten worden behaald. Ook zijn er lagere kosten door minder regelgeving rond inkomens, lager ziekteverzuim omdat de overgebleven werkenden beter gemotiveerd zijn en besparing van circa 2 miljard euro op uitvoeringskosten rond uitkeringen.
Zie de PDF van het hele rapport met meer toelichting en enkele tabellen.
- Invoering
Herijking van het arbeidsmarktbeleid is nodig omdat arbeid gedurende de laatste vijftig jaar is veranderd. Mondiaal zijn banen in de landbouw en industrie grotendeels vervangen door diensten, die nu ruim 70% van alle banen uitmaken, ook in Nederland. De groei van diensten ging gepaard met disciplinering van dienstverleners door organisatiemanagement en flexibilisering door freelance contracten en stageplaatsen. Voorts is de internationale migratie toegenomen want mondiaal zijn de lage inkomensgroepen en de veelverdieners rijker geworden, ·waarmee beter ze in staat zijn werk in het buitenland te zoeken. Echter de lonen van de middeninkomens zijn amper gestegen of afgenomen, waardoor de basis voor de inkomens- en werkverdeling is versmald. Straks zal robotica sommige diensten vervangen en andere toevoegen. De gangbare instrumenten als arbeidsduurverkorting en werkgelegenheidsprogramma’s zijn minder effectief geworden. Een sterkere arbeidsmarktpositie van zelfstandigen en werknemers met tijdelijke aanstellingen is nodig, waarbij het basisinkomen afhankelijkheid van de arbeidsmarkt zal verminderen en participatie verruimen.
Invoering van een voorwaardelijk basisinkomen is al op korte termijn haalbaar als de uitkeringsgerechtigden het recht hebben om te kiezen tussen beschikbaar zijn voor arbeidsmarkt of voor inkomensgarantie bij het ondernemen, waarvan de inkomsten boven het basisinkomen afgetrokken worden. Als er meer uitkeringsgerechtigden actief worden omdat ze blijven ondernemen, al vallen ze vaak terug op het basisinkomen, dan nemen de collectieve lasten af en collectieve inkomsten toe. Ook particulieren worden er beter van omdat faillissementen afnemen.
Wel nemen de kosten van fraudebestrijding bij inkomsten uit het ondernemen toe.
Het basisinkomen en banen gaan samen als bij aanvaarding van een reguliere baan de werkgevers dat bedrag als belastingaftrek ontvangen. Ontslagbescherming blijft nodig om fraude door ontslag na het innen van de aftrekpost te beperken. Om kwaliteit van dienstverlening op peil te houden moeten financiële prikkels voor prestaties blijven. Een baan en ondernemerschap moeten fors meer inkomsten genereren dan het basisinkomen. Modaal zijn deze bruto inkomsten circa drie respectievelijk vijf keer hoger, maar de netto inkomsten vallen soms tegen. Meer fiscale lasten op ruimtebeslag en energie en belasten van vervuilende activiteiten dragen bij tot lagere lasten op lonen.
Om een basisinkomen als individueel gegarandeerd inkomen voor alle Nederlanders op korte termijn in te voeren zijn verbeteringen in de uitkeringsstelsel voldoende. Daarvoor is een beladen discussie over brede belastingherziening niet nodig. Het basisinkomen moet ook geen kind van rekening zijn in een discussie waarbij de liberalen lagere lasten nastreven door afschaffing van subsidies voor wonen, opleidingen en dergelijke, terwijl de sociaaldemocraten de afschaffing van belastingvrijstellingen bepleiten en de subsidies willen behouden. Het basisinkomen kan uitgaande van de huidige uitkeringsstelsel snel worden ingevoerd.
- Conclusie
Aldus kan het basisinkomen als een gegarandeerd inkomen bij uitkeringen op korte termijn, ook lokaal worden ingevoerd waarmee veel bureaucratie rond uitkeringen wegvalt, individuele vrijheden worden vergroot en duurzame groei wordt bevorderd omdat werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd die via de reguliere markt onhaalbaar zijn, zonder dat mensen in armoede vervallen. Fraudebestrijding is wel nodig. Forse netto maatschappelijke baten door de activiteiten voor duurzame ontwikkeling zijn te verwachten. Ook zijn er positieve productiviteits- en welvaartseffecten zoals toename van de motivatie van mensen en afname van schade aan gezondheid en welzijn. Zo kan het basisinkomen de positie van arbeid en ondernemerschap versterken.
Yoram Krozer, Jos Oude Elferink en Jolien van de Werff, Amsterdam, PvdA Duurzaam
Juni 2017, ingekorte update juli 2019.
Met dank aan commentaren van Harm Hofman, Chris Laarman, Udo Theunis en Reyer Brons.
Het hele rapport met voetnoten, tabellen en literatuurverwijzingen is beschikbaar als PDF.
Afbeelding van Gerhard Gellinger via Pixabay
