Betrek burger bij beleid, neem kennis serieus, wees rationeel, denk eens aan basisinkomen

Rob van Engelenburg en Peter van Hoesel schreven een kloek boekwerk met als titel Burgerparticipatie in het openbaar bestuur. Met als opwekkende ondertitel Burgers willen wel, nu de overheid nog.

Het is een bewerkte en geordende bundel van publicaties van circa tien jaar, waarvan de actualiteit nog steeds springlevend is.

Deel I gaat vooral over het lokaal bestuur, deel II over de landelijke overheid en de spelers daaromheen.

Betere beleidsvoering

Het boek is een groot pleidooi voor betere beleidsvoering door de overheid. Soms bijna tegen beter weten in. De auteurs zien dat de beleidsmakers vaak andere prioriteiten hebben waardoor echt goed beleid niet van de grond komt. Ze leggen daarmee vaak de vinger op een zere plek,  maar vinden helaas maar weinig gehoor. Politici neigen er vaak meer toe de zere plekken af te dekken dan ze te genezen.

Belangrijk punt voor hen is dat bij het maken van beleid gebruik gemaakt moet worden van bestaande kennis en onderzoek. Helaas wordt dergelijke kennis vaak opzij geschoven, bijvoorbeeld omdat het niet past bij de politieke prioriteiten die vaak na moeilijke onderhandelingen zijn vastgesteld.
Een ander punt is dat  meer rationaliteit in de beleidsvoering een rol moet spelen. Bij nieuw beleid zou toch eigenlijk doordacht moeten  zijn wat de op te lossen problemen zijn, welk mogelijkheden er zijn om er wat aan te doen, wat we weten over wat wel en niet werkt en hoe we volgen of de ingezette beleidslijn inderdaad de gewenste effecten heeft en niet te veel ongewenste neveneffecten.

Burgerparticipatie voor meer draagvlak en betere beleidsprocessen

Burgerparticipatie is voor de auteurs de ingang om die beleidsprocessen te verbeteren en ook om het draagvlak te vergroten. Als burgers serieus mee kunnen denken gedurende het hele proces, is de kans veel groten dat meer relevante aspecten naar voren komen. Én de beleidsmakers zijn gedwongen elke fase in het beleidsproces grondig te doorlopen.
Uiteraard ziet burgerparticipatie op lokaal niveau er anders uit dan op landelijk niveau, maar het serieus nemen van burgers heeft op alle niveaus een heilzame werking.

Ook op lokaal niveau gaat natuurlijk vaak iets mis. Er is bijvoorbeeld in kleine kring, vaak na moeizame onderhandelingen, een plan bedacht. Zodra de plannen nagenoeg klaar zijn, is er een inspraakavond waar de beleidsmakers dan als belangrijkste doel hebben alternatieven en bezwaren weg te masseren. Dat bevordert het vertrouwen in de politiek niet.
Grappig is een verhaal uit de Voorschotense Krant in januari 2020, van een ambtenaar in een gemeente in een Gronings heuvellandschap, die moeite heeft om de actiegroep B3  (Boeren, Burgers Buitenlui) te bezweren. De auteur wist toen vast niet dat kort daarvoor (november 1999) de BBB (Vereniging BoerBurgerBeweging) werd opgericht.

Het boek staat vol met handvatten hoe je het allemaal wél verstandig aan kunt pakken. Bijvoorbeeld het faseren van een beleidsproces in acht stappen, van agendavorming tot monitoring en evaluatie.
Belangrijk is ook dat er een beleidstheorie is die gebouwd is op correcte veronderstellingen. In deel II worden vier voorbeelden genoemd van ondeugdelijke beleidstheorieën betreffende het beleid rond arbeidsparticipatie, drugscriminaliteit, infrastructuur en leefomgeving en tenslotte innovatie.
Ondeugdelijk beleid dat hardnekkig in stand wordt gehouden of aangescherpt hoewel er bergen rapporten zijn om te illustreren dat het niet werkt.

Basisinkomen helpt vaak heel veel

Opvallend is dat in het boek op veel plaatsen basisinkomen genoemd wordt als idee dat allerlei problemen dichterbij een oplossing zou kunnen brengen. Het boek is geen expliciet pleidooi voor basisinkomen, maar op minstens tien plekken wordt er positief over gesproken.

Opvallend is ook dat in het hoofdstuk over foute veronderstellingen en de daardoor falende overheid, een korte beleidstheorie van het basisinkomen wordt uiteengezet waar weinig tegen in te brengen valt. Behalve dan helaas verzet van degenen die voordeel hebben van het bestaande systeem.

Mede doordat het boek een bundeling is van veel eerder verschenen artikelen, is er regelmatig sprake van herhalingen. Dat had wellicht voorkomen kunnen worden als de auteurs los van eerdere teksten opnieuw het boek hadden opgezet. Maar de vraag is of die herhaling zo bezwaarlijk is. Mensen leren vaak beter als een zelfde boodschap elke keer net iets anders gebracht wordt.

Eigenlijk zou elke praktiserende politicus het boek aan moeten schaffen en de tijd moeten nemen om elk dag weer een onderdeeltje van het boek te lezen.
Om er aan herinnerd te worden dat gebruik maken van kennis en rationele besluitvorming je verder brengt dat dagelijks weer een moeizaam compromis sluiten in de eigen bubbel om de echte problemen weer even vooruit te kunnen schuiven!

Reyer Brons, april 2023