De gemeente Amersfoort moet de komende jaren iets meer dan 10-miljoen euro bezuinigen. En ja hoor, het zal eens niet, daarbij wordt de zwakste groep, namelijk mensen met een bijstandsuitkering, weer eens niet ontzien. Want wat blijkt? In de kadernota 2022/2025 staat een voorstel om de Actiefpremie per volgend jaar te beëindigen.
De Actiefpremie werd in 2004 ingevoerd, bedoeld om bijstandsgerechtigden aan te sporen vrijwilligerswerk te gaan doen. Cliënten ouder dan 27 jaar die minimaal één jaar een bijstandsuitkering ontvangen en minimaal één jaar deeltijd- of vrijwilligerswerk doen, komen in aanmerking voor de gift van hoogstens 600 euro per jaar. In 2018 maakten 550 Amersfoorters gebruik van de regeling, die de gemeente 280.000 euro kostte. Met de afschaffing van deze maatregel wil Amersfoort dus bijna drie ton binnen-harken. Voor de begroting van de Keistad peanuts, voor de individuele vrijwilliger een flinke tegenvaller.
Kulargumenten
B&W, de opstellers van de nota, hanteren de volgende, wat mij betreft, drie kulargumenten:
- Bijstandsgerechtigden zijn wettelijk verplicht om naar vermogen maatschappelijk te participeren. Vanuit deze generieke verplichting is het niet nodig om dit belonen.
- De premie veroorzaakt in sommige gevallen een armoedeval bij volledige uitstroom, waardoor bij bepaalde cliënten minder aanleiding is om te werken aan bijstandsafhankelijkheid.
- Het aantal langdurig bijstandsgerechtigden dat gebruik maakt van de Actiefpremie neemt in de loop der jaren toe. Dit leidt naar verwachting tot tekorten.
Is dat zo? Denk ik dan. Laten we dit eens nader bekijken.
Punt 1. Een beloning, in het beste geval omgerekend vijf tientjes per maand, stimuleert juist om van de bank te komen.
Punt2. Dit is het grootste kulargument van de drie. Alsof je geen werk wil aanvaarden omdat je anders maximaal een paar honderd euro mist op jaarbasis. Een vaste volwaardige baan levert altijd meer op. Maar dat is niet voor iedereen (meer) haalbaar.
Punt 3. Op dit argument is ook iets af te dingen. Alsof iedereen met een uitkering een actiefpremie aanvraagt. Daarbij gaat het maar om kleine bedragen.
Geldproblemen ontwikkelen
En nu heel praktisch. Een bijstandsuitkering betekent vaak leven onder het minimum. Uit onderzoek van het Nibud blijkt dat huishoudens die van een dergelijke uitkering moeten rondkomen maandelijks tientallen euro’s tekortkomen. Gevolg: geldproblemen ontwikkelen. Vaak gaat het om nog hogere tekorten omdat ze niet alle toeslagen krijgen of hogere uitgaven hebben. Geldproblemen zorgen voor stress wat nadelige gevolgen heeft voor je fysieke en mentale gezondheid. Wat resulteert in een domino-effect zoals problemen met het vinden van werk, een verminderd zelfvertrouwen, toenemende apathie, uitzichtloze armoede, negatief zelfbeeld, verslechtering gezondheid, et cetera.
Feestjes bouwen
De individuele inkomenstoeslag, waar ook op gekort wordt, evenals de bonus voor mantelzorgers die van 125 naar 80 euro gaat, tezamen met de actiefpremie geeft voor deze doelgroep juist lucht en ruimte. Zoals menigeen misschien denkt worden er echt geen feestjes gebouwd van deze jaarlijkse bijdrage die varieert van 200 tot 600 euro. Het kan net het verschil maken tussen wel of geen ‘nieuwe’ laptop, het betalen van achterstallige rekeningen, een fiets voor je kind of de financiering van een cursus die de weg naar een betaalde baan kan betekenen.
Bezuiniging op korte termijn versus nadelige effecten
Naast de drie argumenten lijkt het voorstel misschien op korte termijn een bezuiniging. Maar op de langere termijn zijn de nadelige effecten veel groter. Een punt waar de opstellers ook zelf een opmerking over maken. Dat bij de afschaffing van de actiefpremie het risico bestaat dat de bijzondere bijstand extra wordt belast en juist de schuldenproblematiek kan vergroten. Waarmee ze zelf al een argument aandragen om dit onzalige plan in de prullenbak te gooien.
Situatie andere gemeenten
Niet alleen in Amersfoort ligt de actiepremie, die elders vrijwilligerspremie wordt genoemd, onder vuur. Dat is ook landelijk het geval. Zo wordt de gemeentelijke bijdrage in Schiedam, Maassluis, gemeente Súdwest-Fryslân, waar onder meer Workum onder valt, geschrapt. Hilversum en Vlaardingen denken er serieus over na evenals dus Amersfoort. Maar in bijvoorbeeld Heerlen, Vlissingen en Veere gaat het goed en wordt het gewaardeerd en beloond wanneer je je nuttig maakt voor de samenleving. En er zijn vast wel meer voorbeelden te vinden.
Tot slot. De beste oplossing is wat mij betreft: gewoon het landelijk invoeren van een basisinkomen. Dat zijn we van het hele gedoe af.
Bert Vos, juni 2021
