De kostendelersnorm wordt beschreven in de Participatiewet die in 2015 inging om de wet Werk en Bijstand, de Wet Sociale Werkvoorziening (Wsw) en een groot deel van de Wajong te vervangen. Dit moest leiden tot betere en goedkopere ondersteuning van kwetsbare mensen, zo was de gedachte De wet is toentertijd ingevoerd door PvdA-bewindslieden Lodewijk Asscher en Jette Klijnsma. Het algemene beeld is momenteel, en dit wordt ondersteund door tal van maatschappelijk betrokken organisaties, dat dit regeringsbeleid alleen maar tot meer sociale ellende, armoede, dakloosheid, (psychische)ziektes, willekeur, agressie en wantrouwen naar uitkeringsgerechtigden en vice versa naar de overheid heeft geleid.
Bestaansminimum
Door de kostendelersnorm zijn tienduizenden ouders met een bijstandsuitkering onder het bestaansminimum terechtgekomen omdat de gemeentelijke sociale dienst, in bijna alle gevallen, er ten onrechte vanuit gaat dat hun kind bijdraagt aan het huishouden. De coronacrisis verergert deze problematiek alleen maar door het tekort aan werkgelegenheid en perspectief. Steeds meer gezinnen zijn daardoor aangewezen op de Voedselbank. De kostendelersnorm bepaalt namelijk dat een bijstandsuitkering steeds lager wordt naarmate je met meer mensen op één adres woont en met hen één huishouden vormt. Ongeacht of die een inkomen hebben of niet.
Dakloze jongeren
Bijkomend probleem is dat kinderen noodgedwongen het huis moeten verlaten en op straat terecht komen. Zodat hun ouders weer een volledige bijstandsuitkering kunnen ontvangen. Gemeenten mogen weliswaar maatwerk leveren en hoeven de kostendelersnorm niet uit te voeren, maar dat gebeurt te weinig zo blijkt. Want ook voor hen is de bijstand een verdienmodel. Stichting Zwerfjongeren en de Vereniging Sociale Advocatuur stellen dat de kostendelersnorm die ten grondslag ligt aan deze problemen uit de participatiewet moet.
Naar schatting zijn 41.000 huishoudens getroffen door deze regeling. Een gevolg is onder meer dat je niet tijdelijk iemand in huis kan nemen, bijvoorbeeld een kind dat gescheiden is en zijn woning kwijtgeraakt. En je kunt bijvoorbeeld ook geen mantelzorger 24 uur in huis hebben, want dat wordt als een gedeeld huishouden gezien met een korting op de uitkering als gevolg. Hulpbehoevende mensen worden hierdoor verder in de armoede gestort en het aantal geregistreerde dakloze jongeren zat begin dit jaar op ongeveer 5760, volgens het Centraal bureau voor Statistiek (CBS.)
Kostendelersnorm afschaffen
Het NIBUD stelt dat de kostendelersnorm moet verdwijnen of dat de leeftijd waarop deze in werking treedt verhoogd wordt naar 28 jaar. Op deze manier heeft een kind langer de tijd voor zijn studie of om een baan te vinden. Volgens het budgetvoorlichtingsinstituut is 21 jaar veel te jong om van een kind te verwachten dat hij zijn ouders financieel ondersteunt. De organisatie berekende in 2015 bij de invoering van de kostendelersnorm al dat grote groepen mensen hierdoor te diep geraakt zouden worden in hun portemonnee. FNV en diverse maatschappelijke organisaties boden in november een manifest aan de politiek, maar dat heeft tot op heden niet geleid tot een structurele oplossing. Zo goed als alle gemeenten willen dat de wet wordt aangepast. Dat blijkt uit een rondgang bij gemeenten door Binnenlands Bestuur. Daarvoor werden alle 44 centrumgemeenten (die een regierol hebben in de aanpak van dakloosheid) benaderd. Daarvan reageerden er 25, waaronder Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en Utrecht (de G4). Een grote meerderheid van 92 procent vindt dat de kostendelersnorm niet in de huidige vorm zou moeten bestaan.
Medebewonersnorm
Er is onder steeds meer gemeenten weinig enthousiasme voor de kostendelersnorm. De meesten willen de regeling aanpassen en een behoorlijk aantal het liefst volledig schrappen waaronder Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Tilburg. De medebewonersnorm en de verhoging van de leeftijdsgrens tot 27 jaar staan bij de meeste ondervraagden op het wensenlijstje.
Het demissionaire kabinet heeft, mede op verzoek van de Tweede Kamer, mogelijke aanpassingen in kaart gebracht met vijf alternatieven oftewel varianten waarvan volledige afschaffing van de kostendelersnorm het meest vergaande is. Alle voorstellen moeten nog verder worden uitgewerkt. De kostendelersnorm kost meer dan dat deze aan besparingen oplevert, is de conclusie.
Bij de zogeheten ‘medebewonersnorm’, waar over gesproken wordt, wordt de uitkering voor de hoofdbewoner niet gekort, maar krijgen de medebewoners deze korting. Het zorgt er in ieder geval voor dat er geen prikkel meer is om medebewoners of je kinderen te weren of het huis uit te zetten.
Liberaal standpunt
De makers van de wet gingen vanuit een liberaal standpunt ervan uit dat huisgenoten delen oftewel participeren in de kosten van de woning en het huishouden. Echter, in de praktijk is dat vaak helemaal niet zo. Andere negatieve effecten zijn problematische schulden, psychische problemen, vastgelopen en overbelaste (ggz)zorg en uit elkaar gerukte ontwrichte gezinnen. Je zult als ouder maar je kind op straat moeten zetten en niet weten waar het terecht komt. Voor beide partijen een trauma, terwijl je als ouder je kroost wil beschermen en je kind zich tot in alle vezels afgewezen voelt.
Bijstand
De bijstand is ooit in het leven geroepen om in je meest noodzakelijke behoeften te voorzien. Een tijdelijke oplossing tussen twee banen in of als opstap naar betaald werk. Dat is allang een achterhaald idee. Een groeiende groep mensen die de vijftig gepasseerd is gaat, ondanks de krapte op de arbeidsmarkt, niet meer aan het betaald-arbeids-proces deelnemen. Ondanks alle pogingen om hen een het werk te krijgen zoals beschreven in het boek van ervaringsdeskundige Gerard Sangers. Na enkele jaren WW volgt daarna vaak een nog langere periode bijstand of IOAW ter overbrugging naar de pensioengerechtigde leeftijd, meestal op of na je 67e. Voor hen is dit al een basisinkomen.
Basisinkomen
Wat mij betreft is daarom de invoering van het basisinkomen de beste keuze voor de aanpak van heel veel problemen die de samenleving teisteren. Wat de bijstandsgerechtigden betreft: er hoeft niemand op straat gezet, de dakloosheid vermindert, er is minder armoede, de zorg wordt ontlast, mantelzorg is geen probleem en thuiswonende jongeren kunnen zorgeloos studeren of een baan zoeken zonder dat het dakloosheids-zwaard van Damocles boven hun hoofd hangt.
Want zoals de titel van dit stuk al aangeeft kan ik niets anders concluderen dat de waanzin van de kostendelersnorm pleit voor een eerlijker basisinkomen.
Bert Vos, november 2021
