De steunverlening van de overheid aan het bedrijfsleven verhult thans nog de te verwachten ernstige sociaaleconomische gevolgen van de 
coronapandemie. Maar zeker is dat zodra de steunverlening aan bedrijven eindigt, het aantal werklozen fors zal oplopen. Heel veel ZZP-ers, maar ook werknemers vrezen thans voor hun bestaan.
Hun perspectief ziet er bijzonder slecht uit. Ontslagen werknemers belanden nog eerst in de WW en hebben kans tijdig een nieuwe baan om zo de bijstand te ontlopen. Voor ruim 1,1 miljoen ZZP’ ers bestaat er geen ander vangnet dan bijstand krachtens de Participatiewet. Maar die wet verbindt keiharde voorwaarden aan het verkrijgen van bijstand. Je zult eerst je eigen, dikwijls zuurverdiende, spaarcenten en ook de overwaarde in je eigen woning moeten opsouperen. Zodra je financieel nagenoeg uitgekleed bent kom je onder de tucht van de bijstandsambtenaar te staan en word je argwanend bejegend. Verplicht solliciteren, re-integreren en alle voorkomende werkzaamheden verplicht accepteren. En elke verdienste, bijvoorbeeld vanwege een klein baantje, wordt voor 100% gekort op de uitkering. Kortom de menselijke maat ontbreekt!
Participatiewet hardvochtig en onrechtvaardig.
In het licht van de aanstormende werkloosheid moet dat anders.
Dat bleek overigens al 2 jaar na het van kracht worden uit evaluaties van de Participatiewet. In de uitvoering bleek de Participatiewet veel te hardvochtig en onrechtvaardig.
Vandaar dat medio 2017 besloten werd in een aantal gemeenten voor een termijn van maximaal 2 jaar te experimenteren met zogenaamde ‘regelarme bijstand’. De arbeids- en re-integratieplicht werd voor deelnemers aan het experiment opgeschort, de begeleiding werd specifieker op de persoon gericht en kleine bijverdiensten hoefden niet meer ingeleverd te worden. In hun evaluatie komen het Sociaal Cultureel Planbureau en het Centraal Planbureau tot een eensluidende conclusie dat de experimenten de terugkeer naar de menselijke maat, met meer aandacht en vertrouwen tot positieve effecten op het welbevinden van mensen leidt en de uitstroom naar werk eerder meer dan minder was geworden.[i]
Het kabinet zou een groots gebaar maken naar de nu reeds ca. 440.000 bijstandsgerechtigden en de vele tienduizenden Corona-gedupeerden die daar aanstonds bijkomen, als besloten zou worden met deze goed te identificeren groep bijstandsgerechtigden een experiment met het 
basisinkomen op te zetten. Voor zo’n experiment met een vorm van basisinkomen wordt al heel lang gepleit, maar is nimmer aangedurfd. Nú is er het moment voor, want de nood is nu immers heel hoog!
Experiment met standaardtoelagen.
Zo’n experimenteel basisinkomen zou gebaseerd kunnen worden op het in februari 2020 door het CPB doorgerekende model[ii] van Prof. Dr. Ir. Wouter Keller, oud-hoogleraar econometrie.
In dit model krijgen deelnemers een onvoorwaardelijke verzilverbare, dus uitkeerbare, heffingskorting ter grootte van de bijstand die past bij hun gezinssamenstelling. Er vindt vooraf geen vermogenstoets meer plaats en over iedere verdiende euro wordt een belastingpercentage van 50% geheven en deelnemers komen niet meer in aanmerking voor andere heffingskortingen, toeslagen en aftrekposten. Het CPB rekende voor dat zo’n model relatief budgetneutraal uitwerkt.
Door de groep bijstandsontvangers op een dergelijke manier te behandelen, zouden we voldoen aan een morele plicht, en verbeteren we het welzijn van deze groep mensen aanzienlijk.
Het experiment zou begeleid dienen te worden door een commissie van deskundigen die na 3 of 4 jaar een eindevaluatie houdt. De regering zou op voorhand de toezegging moeten doen om bij gebleken positieve resultaten de verzilverbare heffingskorting, inclusief de vlaktaks van 50% en afschaffing van alle toeslagen, uitkeringen, heffingskortingen en aftrekposten, landelijk in te voeren.
Dat zou een radicale verandering in de fiscale wetgeving betekenen, die overigens al tijdens de experimenteerfase volledig kan worden voorbereid.
Zodoende zouden met het experiment twee vliegen in een klap geslagen worden:
- De gedupeerden van de coronapandemie worden niet onevenredig gestraft
- Het bewijs wordt geleverd zijn dat een dergelijke vorm van een gegarandeerd basisbestaan voor iedereen in sociaal, economisch en mentaal opzicht van grote waarde is en in belangrijke mate bijdraagt aan een beschaafd Nederland.
Jan Soons, maart 2021
Dit artikel is op 4 maart 2021 als Opinie onder de titel Nú is het moment voor het basinkomen geplaatst in het Brabants Dagblad.
[i] Zie hier voor meer informatie over de gemeentelijke experimenten.
[ii] Het idee van Wouter Keller is voor het eerst medio 2019 gepubliceerd in Elsevier (Makkelijker kunnen we het wél maken!) en begin 2020 op verzoek van de FvD doorgerekend door het CPB.
