Er komen steeds meer berekeningen waaruit blijkt dat basisinkomen best betaalbaar is. Er is inmiddels al een aantal keer door het CPB gerekend (VP, FvD, armoede, 50 Plus ) en binnenkort komt er nog een rapport (voor GL).
Eerder waren er allerlei berekeningen die je oneerbiedig kunt schetsen als ‘op de achterkant van een sigarendoos’. Die blijken achteraf niet zo slecht: de uitkomsten van de veel grondiger berekeningen door het CPB wijken niet zoveel af van die oudere eenvoudiger berekeningen.
De conclusie is steeds weer dat een redelijk basisinkomen betaalbaar is zonder dat de inkomstenbelasting en/of andere belastingen dramatisch verhoogd behoeven te worden.
Mogelijk is daarmee voor de Vereniging Basisinkomen (VBi) de rekenkous af. De VBi heeft niet de capaciteit om heel precies te rekenen en ook niet de positie om gedetailleerde voorstellen op de politieke agenda te zetten. Ons doel is te bevorderen dat basisinkomen ingevoerd wordt en daarbij is het nuttig dat het misverstand dat basisinkomen onbetaalbaar is, nu uit de weg is geruimd.
Basisinkomen: haalbaar en betaalbaar
Een belangrijk punt in de activiteiten binnen de VBi was de oproep van Eric Binsbergen op de ALV in september 2015 (nu 5 jaar geleden) om met een groepje serieus te kijken naar betaalbare varianten van basisinkomen. Er is toen een werkgroep gevormd waarvan ook de auteurs van deze tekst lid werden. In april 2016 verscheen het rapport Basisinkomen: haalbaar en betaalbaar – Opties en varianten voor invoering van het basisinkomen, verder aangeduid als BH&B.
In dat rapport staan 3 varianten:
- Een beperkt basisinkomen van € 750 per maand
- Een bescheiden basisinkomen van € 1.100
- Een toereikend basisinkomen van € 1.400 per maand.
Voor kinderen tot 18 jaar was het voorstel in alle gevallen het basisinkomen € 200 per maand en voor jongvolwassenen (18 tot 23 jaar) op € 750 per maand.
Als je deze bedragen zou corrigeren voor de inflatie sinds 2016, zouden de bedragen 10 à 15 % hoger moeten worden.
Voor alle drie de varianten werd een sluitend financieringsplaatje gepresenteerd, waarbij overigens bij de hogere varianten de maatregelen om dat rond te maken wel meer ingrijpend waren en daarmee politiek lastiger te verwezenlijken.
De toenmalige werkgroep stelde voor de bescheiden variant als startpunt te nemen voor verdere acties, maar de ALV van de VBi sprak in mei 2016 in meerderheid de voorkeur uit om voor het (hogere) toereikende basisinkomen van € 1.400 te gaan.
Buiten het BH&B rapport waren er tot die tijd meer voorstellen voor en berekeningen aan basisinkomen. We noemen er vier:
- Gedeeltelijk basinkomen (circa 30 % van het minimumloon), zoals al in 1985 is voorgesteld door de WRR in het rapport Waarborgen voor zekerheid. Een nieuw stelsel van sociale zekerheid. Is rond 1995 door de politiek in de onderste la gelegd en inmiddels zelfs binnen de WRR vergeten.
Een idee uit 2013 van Robin Ketelaars in het rapport Van uitkering tot basisinkomen. Hervorming van de verzorgingsstaat tot vrije markt (PDF, 16 blz), zie ook een verkorte versie. Voorstel is een basisinkomen van € 1.435 en een zeer ingrijpende aanpassing van het belastingstelsel (o.a. BTW naar 30 % en afschaffing van de loon- en inkomstenbelasting. Het is idee heeft weinig aandacht getrokken, mogelijk was het voor velen te revolutionair.- Een berekening uit 2014 van Robin Fransman in Basisinkomen, het alternatief voor de rondpompmachine met een voorstel voor een basisinkomen van € 750, toen ongeveer de hoogte van de AOW. Deze berekening is in 2016 gebruikt door Marcel Canoy in één van de uitzendingen van Tegenlicht over basisinkomen.
- In 2016 kwamen de Jonge Democraten (JD) met Moedig Voorwaarts, een belastingstelsel voor de 21e eeuw. Essentie: € 600 per volwassene plus € 600 per huishouden en € 300 per kind tot 18 jaar.
Dit overzicht is lang niet compleet. Wie verder wil zoeken naar andere rekenmodellen en/of beschouwingen daarover kan terecht bij de categorie rekenmodellen op de VBi-website.
Expert-meeting en HRS-studenten
Voor ons was dat alles aanleiding na de zomer van 2016 een symposium te organiseren waar een aantal rekenmodellen naast elkaar gezet zouden worden. Zie het Overzicht berekeningen basisinkomen expert-meeting 11-9-2016 en een Verslag Bijeenkomst rekenaars basisinkomen op 11 september 2016.
Een, achteraf gezien belangrijke, gast op het symposium was Nadim Bou Rached, docent op het Instituut voor Financieel Managent van de Hogeschool Rotterdam. Hij heeft een minor voor negen studenten van de HSR opgezet, die zich nader verdiept hebben in een aantal modellen. Ze hebben de bouwers ervan hebben geïnterviewd en een model hebben gemaakt waarbinnen alle berekeningen passen en vergeleken kunnen worden.
Hun presentatie (Basisinkomen, vergelijk het maar) vond op 30-1-2017 plaats.
Hun spreadsheet (versie 28-6-2017) is een zeer verdienstelijk poging de toenmalige chaos aan bestaande rekenmodellen te ordenen.
Tijdens de presentatie kwam al de wens naar voren een App te bouwen rond het model, zodat velen er gemakkelijker mee kunnen werken dan met de vrij complexe spreadsheet.
Dat is uiteindelijk in een meer bescheiden vorm de zogenaamde rekentool geworden, waarover verder in deze tekst meer.
Een andere wens is om de gebruikte data te verfijnen en te verbeteren.
Met name Theo Heutinck heeft gepoogd daar mee aan de slag te gaan, maar hij kreeg weinig hulp, noch van andere voorstanders van basisinkomen, noch van het CBS.
Benadering Vrijzinnige Partij gepasseerd door discussie over experimenten
Rond de jaarwisseling 2016/2017 kwam het basisinkomen aan bod in een aantal programma’s voor de Tweede Kamer verkiezingen. Zie hier voor een overzicht. Een aantal partijen pleitte voor experimenten, alleen de Vrijzinnige partij (VP) van Norbert Klein kwam met een expliciet voorstel voor een vorm van basisinkomen. Dit is door gerekend door het CPB, waarbij deze organisatie in de tekst liet blijken het een lastige klus te vinden. Vanuit de VP is overigens stevig repliek gegeven op de werkwijze van het CPB.
Mede door de slechte verkiezingsuitslag voor de VP is hun voorstel wat in vergetelheid geraakt. In de formatie en in de jaren daarna ging de aandacht vooral uit naar experimenten met regelarme bijstand in gemeentes.
Vanuit het Basisteam Basisinkomen Amsterdam is na Prinsjesdag 2017 nog wel een oproep naar de politiek gedaan (Operatie Basisinkomen, een maatschappij-chirurgische ingreep die meer zekerheid biedt), maar die bleef zonder respons.
Basisinkomen 2.0, rekentool en NIBUD
Om de financiële haalbaarheid van basisinkomen duidelijker voor het voetlicht te brengen, is eind 2017 op basis van het model van de HSR-studenten op verzoek van het VBi-bestuur een rekentool gebouwd: Bereken zelf het Basisinkomen. Een paar muis-klikken om te zien of een basisinkomen van € 400, € 1.000 of € 1.400 haalbaar is.
Zoals de titel al duidelijk maakt is de variatie aan rekenmogelijkheden vrij beperkt.
Eén van de opties was rekenen met een individueel basisinkomen van € 650 plus een woontoeslag van € 600. Dit was geïnspireerd op het eerder genoemde JD-plan.
In de loop van 2018 ontstond behoefte aan validering van dit soort berekeningen. Als voorstanders zeggen dat iets haalbaar is, zijn tegenstanders immers niet meteen overtuigd. Ook een rekentool overtuigt tegenstanders niet. Wij van WC-eend….
Daarom heeft de VBi begin 2019 een enigszins aangepast JD-plan door laten rekenen door het NIBUD.
In maart 2019 is dit plan onder de naam Basisinkomen 2.0 gepresenteerd, samen met de doorrekening van het NIBUD en aangeboden aan minister Koolmees.
In het rapport van het NIBUd staat een tabel die de betaalbaarheid vrijwel budgettair neutraal zichtbaar maakt.
Standaardtoelagen, Algemene Bestedingsvergoeding en Burgerinkomen
Medio 2019 publiceerde Wouter Keller vanuit een andere invalshoek in Elsevier (Makkelijker kunnen we het wél maken!), waarin hij een nieuw belastingstelsel voorstelt met een standaardtoelage voor ieder huishouden, afhankelijk van de gezinssamenstelling, plus een vlaktaks. Ook deze aanpak is ongeveer budgettair neutraal.
Eind 2019 kwam het boek van Bert Voorneveld uit Plan voor een gelukkige samenleving, waarin hij een Algemene Bestedingsvergoeding voorstelt, die in een periode van circa 20 jaar opgebouwd kan worden door afbouw van zaken als heffingskortingen, toeslagen, fiscale aftrekposten en uitkeringen, plus invoering van een (vrij lage) Algemene Betaaltaks. Ook dit kan budgettair neutraal, maar natuurlijk is er weinig empirisch materiaal is dat de effecten van die algemene betaaltaks goed kan voorspellen. Het CPB zal zich hier vast niet aan wagen!
Kort geleden verscheen het boek van Michiel van Hasselt Met een BURGERINK0MEN meer Vrijheid, Gelijkheid en Burgerschap in Nederland 202?, waarin hij een Burgerinkomen voorstelt, dat individueel is en vrij dicht in de buurt komt van de benadering van de VP in 2016/2017. Ook hij presenteert een budgettair neutrale financiering.
Recente CPB- berekeningen
Begin 2020 is de aanpak (met kleine variaties) van Wouter Keller via het FvD doorgerekend door het CPB, waarbij ook weer budgettaire neutraliteit is bereikt. De standaardtoelagen heten daar verzilverbare heffingskortingen en zijn nog steeds afhankelijk van het type huishouden.
Sindsdien lijkt het CPB wat minder terughoudend te zijn in het rekenen aan basisinkomen of varianten die enigszins die richting uit gaan. Op eigen initiatief heeft het CPB een variant op Basisinkomen 2.0 doorgerekend in het rapport Kansrijk Armoedebeleid en er is gerekend op verzoek van en van 50 Plus. Die laatste twee benaderingen verdienen overigens de aanduiding basisinkomen niet, het zijn hooguit aanzetten.
Er wordt nog gewerkt aan een vraag van GroenLinks.
Zie hier een recente vergelijking van de meeste van deze benaderingen: Verzilverbare uitkeringen of basisinkomen? met als hoofdconclusie:
Het lijkt erop dat de politiek in Den Haag zich opmaakt om een eind te maken aan de toeslagen ellende, door de weg te kiezen van verzilverbare heffingskortingen of basisinkomen. Financiering is niet langer het grote vraagstuk.
Op de CPB-berekeningen valt van alles af te dingen, maar het zijn zeker geen berekeningen op de achterkant van een sigarendoos, gemaakt door goedgelovige voorstanders.
Slot
Als we een beetje op afstand naar de recente benaderingen inclusief de doorrekeningen door het CPB kijken, dan zien we een gemeenschappelijke opvatting dat een basisinkomen in de orde van grootte van € 900 per persoon haalbaar en (ook voor politici) betaalbaar wordt gevonden.
Zie het artikel 5 benaderingen van basisinkomen en een eenvoudig belastingstelsel – het kan wel! waarin een paar benaderingen met elkaar vergeleken worden en de verschillen vrij klein blijken.
Deze benaderingen zijn ook een belangrijke bijdrage bij de oplossing om van de ingewikkelde toeslagen en heffingskortingen (en de daarmee veroorzaakte armoedeval) af te komen, zodat het fiscale en sociale zekerheidsstelsel flink vereenvoudigd kan worden.
Zodra we wat preciezer gaan kijken, ontstaat er een wereld van verschil op de precieze uitwerking. Het meest springende punt daarin is dat in sommige benaderingen huishoudafhankelijke toeslagen gepropageerd worden, terwijl anderen zweren bij volledig individuele benaderingen met specifieke regelingen voor alleenstaanden die echt te kort komen.
Andere verschillen zie je vwb de regelingen voor kinderen. Blijft de huidige kinderbijslag of moet dat bedrag omhoog naar € 200 of € 300? En waar en hoe strak trekken we de grens tussen kind en volwassenen?
In sommige benaderingen blijven een deel van de toeslagen bestaan.
De actuele benaderingen bewegen zich tussen de beperkte variant en de bescheiden variant die de werkgroep BH&B in 2016 presenteerde . Kennelijk wordt dit thans door velen als realistisch gezien. Dat is dus lager dan de bescheiden variant (€ 1.100) die de werkgroep BH&B in 2016 bepleitte. Het lijkt ons verstandig vanuit de VBi, zonder het einddoel van een toereikend basisinkomen op te geven, deze actuele benaderingen te steunen.
Onze rol is dan vooral de benaderingen kritisch te bezien en eerder om bruggen te slaan tussen verschillende sub varianten dan de verschillen te benadrukken. Dat laatste zullen politieke partijen wellicht doen om zich scherper te profleren. Maar, wil er een coalitie tot stand komen die basisinkomen steunt, dan zullen later toch weer bruggen gebouwd moeten worden.
Reyer Brons, eindredacteur website VBi
Alexander de Roo, voorzitter bestuur VBi
september 2020
Afbeelding van 849356 via Pixabay
Omdat de rekentool, BI20 en het rapport van het NIBUD in het licht van de nieuwste ontwikkelingen hun actuele betekenis hebben verloren zullen deze niet langer prominent via de voorpagina van de website bereikbaar zijn, maar nog steeds wel via de hiervoor gebruikte links.
