Jan Atze Nicolai en Brigitta Scheepsma (bestuurslid en basisgroeplid Fryslan van onze vereniging) zijn in september op bezoek geweest bij Give Directly, het basisinkomenproject in Kenia. Een intense en indrukwekkende ervaring. Ze bezochten de dorpen Bamba in het district Kilifi en Magawa bij het Victoriameer, alsmede het hoofdkantoor van Give Directly in de hoofdstad Nairobi. Het tweede deel van het verslag vind je hier.
Op 11 september vertrekken we van Malindi naar Kisumu. Vlakbij Kisumu ligt het dorpje Magawa dat we willen bezoeken. In dit dorpje wonen 92 volwassenen van 18 jaar en ouder die $22 dollar per maand ontvangen van GiveDirectly. 
Zij zijn onderdeel van het 12 jarige Universal Basic Income project. De eerste overboekingen naar dit dorp zijn verstuurd in oktober 2016. De meeste ontvangers in dit dorpje hebben nu 35 maanden hun basisinkomen ontvangen. Anne Aroka en Caroline Teti van het hoofdkantoor van GiveDirectly in Nairobi hebben voor ons een iternary –een schema- gemaakt, waarin precies staat waar we naar toegaan, met wie we gesprekken gaan hebben, en wie ons begeleidt.
De vlucht naar Kisumu wordt uitgevoerd met een propellervliegtuig. Deze vliegt relatief laag, en zo kunnen we dus goed naar beneden kijken. We zien dat de aarde onder ons steeds groener wordt richting het Victoriameer.
In Kisumu staat de chauffeur Victor ons op het vliegveld al op te wachten. Victor gaat ons de volgende dag ook naar het dorp brengen. GiveDirectly heeft geen kantoor meer in Kisumu. Het hoofdkantoor is naar Nairobi verplaatst. Om ons te begeleiden wordt ‘James’ gebeld. James (zijn naam is fictief) is een fieldofficer van GiveDirectly die is ingehuurd om de werknemers van GiveDirectly te controleren. Ook in de dorpen die basic income of een lumpsum krijgen kijkt en controleert hij of alles wel goed en eerlijk verloopt. Deze fieldofficer is anoniem. Dat wil zeggen dat de werknemers van GiveDirectly niet weten wie de controleur is. Wij dus wel!
12 September om 8 uur ‘s morgens worden we opgehaald door Victor en James. We hebben een lunchpakket meegenomen van het guesthouse. Het is nog schemerig bij vertrek. James blijkt een jonge man te zijn die uit dit gebied afkomstig is, en ons veel kan vertellen. Hij vertelt dat in Kisumu en omstreken de Luo wonen. En trots: Barack Obama is een Luo. We rijden langs het dorp Kogelo waar de vader van Barack Obama begraven ligt, en waar zijn oma nog steeds woont. Het is deze streek waar ook Raila Odinga, een voormalige premier van Kenia en presidentskandidaat, vandaan komt. De namen van de mannenlijn van de Luo beginnen met een O, die van de vrouwelijke lijn met een A.
Merry go round Spaarplan gebaseerd op vertrouwen. Volwassenen kunnen in groepen geld van hun basic income inleggen, en zo vanuit en door de gemeenschap sparen voor schoolgeld of een aankoop.
James vertelt ons onderweg dat veel mensen in Magawa deelnemen aan een spaarplan. Het is ontstaan in het dorp zelf, en het helpt de mensen om ondanks hun armoede toch geld te sparen. Het systeem is gebaseerd op vertrouwen. In een gezin krijgen zowel de man als de vrouw ( iedereen van 18 jaar en ouder) een basic income van $22 per maand.
In het dorp hebben zich groepen gevormd van 4 tot 10 personen. Zij brengen allemaal een gelijk deel van hun basic income, vaak de helft, in de groep. De groep nummert de deelnemers zelf. In maand 1 wordt bij een groep van 8 personen $88 ingebracht dat de nummer 1 van de groep ontvangt. In maand 2 krijgt de nummer 2 $88, in maand 3 de nummer 3 enz. Zo kunnen mensen geld sparen en er bijvoorbeeld voor zorgen dat ze het driemaandelijkse schoolgeld kunnen betalen. Man en vrouw zitten vaak in verschillende groepen zodat er een plan gemaakt kan worden wanneer geld beschikbaar kan of moet zijn. Ook worden in de merry go round groepen ideeën uitgewisseld. Mensen leren van elkaar. 
Bij het dorp aangekomen gaan we eerst naar de dorpsoudste, die ons hartelijk ontvangt in zijn huis. Hij heeft in huis een bankstel en stoelen, en vertelt over wat het basic income doet met de mensen in het dorp. “Whenever there is money there is a smile on the face! Happinez has improved!” Hij neemt ons mee naar Dorcas, een alleenstaande oudere mevrouw.
Zij woont in een keurig huisje, met bank en een opvallende grote affiche van Obama en Odinga met hun vrouwen aan de muur. The Royal Couples! 
Zij gaat voor in gebed zodra wij binnen zijn. Staande. We kunnen haar niet verstaan, maar bedanken haar voor het bidden. David vertaalt voor ons wat ze zegt. Ze spreekt geen Swahili maar Luo. Ze is “very happy”, geeft ze aan.
Happy dat GiveDirectly haar belde om mee te doen. Ze heeft eten gekocht en kleding. Als ze haar in het dorp zien lopen met de nieuwe kleren zeggen mensen: Is dat Dorcas? Ze vindt contact met GiveDirectly erg belangrijk. Als het lang duurt voordat ze gebeld wordt, wordt ze onzeker. Wij merken dat de follow up telefoontjes erg belangrijk zijn voor haar. Dat geeft namelijk aan dat je nog in het programma zit.
De telefoongesprekken vanuit headoffice Nairobi volgen de mensen en ondersteunen de mensen als ze vragen hebben. Naast geld speelt aandacht ook een belangrijke rol bij de pilot. Dorcas houdt een heel verhaal wat wij alleen via haar mimiek kunnen volgen. Van James begrijpen we dat ze meedoet aan het spaarplan Merry go round. Ze heeft namelijk de zorg voor 3 kleinkinderen, kinderen van haar dochter die lastig rond kan komen. Dit betekent dat ze schoolgeld voor hen betaald. Zo blijkt dat geld van het basic income project ook breder terecht komt, in families, maar ook in de dorpen.
Mensen helpen elkaar en kunnen, als ze geen eten hebben, ergens in het dorp aanschuiven voor een maaltijd. Het hele dorp heeft voordeel bij de basic income pilot. Ook de mensen die geen onderdeel zijn van de pilot omdat ze later in het dorp zijn komen wonen, of omdat ze het plan niet vertrouwden en niet deel wilden nemen. Wat bij ons toch de vraag opriep of jaloezie geen rol speelt in een basic income dorp. Je kunt je er toch wat bij voorstellen dat als je niets krijgt dat dit oneerlijk kan voelen en daardoor lastig kan zijn. Toch schijnt dat heel erg mee te vallen wordt ons verzekerd door de fieldmanager. En hij kan het weten, want hij wordt ingeroepen bij conflictsituaties. Dorcas ondertekent de concent brief ( waarmee ze aangeeft dat het goed is dat we haar interviewen en haar gegevens gebruiken inclusief foto’s ) met een vingerafdruk.
Dorcas vertelt dat ze naast de merry go round groep ook aan tablebanking doet. Tablebanking overstijgt de schaal van een dorp. Het is meer regionaal. In Magawa zijn er 3 mensen die deelnemen. Om mee te kunnen doen moet je eerst kunnen investeren, daarna kan je geld lenen tegen 10 % rente. Eén persoon van de groep wordt uitgekozen om het geld te beheren. Dorcas heeft meegedaan om een koe te kunnen kopen en het ziekenhuis te kunnen betalen. Een lastig aspect is de terugbetaling, want al na een maand moet je daarmee beginnen. Als je niet kunt betalen komt de local gouvenor langs om je aan te manen. Als het dan nog niet lukt om terug te betalen komen de andere deelnemers je dak halen en je spullen of je wordt gearresteerd zo vertelt Dorcas. Tablebanking lijkt ons een risicovolle aangelegenheid, zeker voor mensen in een armoedesituatie. Doordat Dorcas een basic income heeft kan ze investeren in tablebanking. Hopelijk lukt het haar om terug te betalen! 
We spreken in hetzelfde dorp met Samson. Hij is eigenlijk best welgesteld vergeleken met andere inwoners van Magawa. Hij heeft een aardig ruim huis met veel banken, dus veel zitplaatsen. En een motor. Om het huis heen lopen honden los. Ook lopen er kippen, een onderneminkje van zijn vrouw. Samson zelf heeft kooivissen in het meer, teveel om te tellen. Hij heeft dan ook al zijn geld in visvoer gestoken. Hij is van mening dat basic income beter is dan lumpsum. Mensen kunnen door basic income leren om met geld om te gaan, dat zijn ze vaak niet gewend. Ze kunnen fouten maken en deze herstellen.
Ons laatste gesprek is met Denis. We bezoeken hem op zijn werk, een eindje buiten het dorp. Hij werkt op een boardingschool. Hij is mee geweest met Caroline Teti naar het BIEN congres in India. Voor hem de eerste keer buiten Kenia, de eerste keer in een vliegtuig. Hij was getroffen door het feit dat in India mensen in dezelfde situatie zitten als mensen in Kenia, ze lijden armoede. Het was indrukwekkend op het congres, zegt hij. Hij is blij dat hij mee geweest is naar India om daar te kunnen vertellen over het basic income project in Kenia, als deelnemer. Hij denkt dat hij zijn huidige baan aan een boardingschool te danken heeft aan basic income.
Hierdoor kon hij solliciteren. Hij noemt basic income Manna from heaven!
Mpesa betalingsysteem.
Mensen die meedoen aan de pilot basic income ontvangen hun geld via het Mpesa systeem.
Ook mensen zonder ID kaart en analfabeten krijgen van Give Directly een telefoon geregistreerd op hun naam. Ze kunnen ondertekenen met een eigen teken of vingerafdruk. Een bekende kan helpen met het registeren van het nummer.
Bellen met het GiveDirectly nummer is gratis.
Mpesa neemt taken van de banken over. Staat los van banken.
Via het Mpesa systeem kan geld overgemaakt worden naar mobiele telefoons overal ter wereld.
Trots leidt hij ons rond op de boardingschool, waar jonge mensen les krijgen. Jongens bestuderen de moter van een brommer. Er liggen in een bijna leeg lokaal 2 motors waar ze mee aan de slag kunnen, wat ze ook meteen doen als wij binnen komen. Meisjes zitten met z’n drieën achter een trapnaaimachine. Ze kijken verlegen naar ons. Een groot plakkaat in één van de muren herinnert aan de gulle gevers voor dit gebouw. De dorpsoudste heeft ons vergezeld naar de boardingschool. We zetten hem weer af in Magawa. Hij krijgt 300 KSH (ongeveer 3 dollar) als dank voor het rondleiden.
En wij rijden terug naar Kisumu. We delen de meegebrachte lunch met z’n vieren. Ondertussen krijgen we van James uitleg over het overheidssysteem in Kenia, en de plek van de dorpsoudste daarin. Wat opvalt is dat de bestuursstructuur van Kenia nogal wat lagen kent. Waarvan een deel gekozen en een deel permanent, dus vast is. De dorpsoudste is permanent en verandert niet bij een verkiezing. Dat maakt de dorpsoudste een vaste schakel in het geheel. 
We gaan terug naar Kisumu, maar niet zonder het dorpje Kogelo aan te doen. Hier verwijzen allerlei borden naar Obama. Het is duidelijk dat de Luo trots zijn op de afkomst van de eerste zwarte president van Amerika. We bedanken Victor en James : Ero Kamano, heel erg bedankt!
De leefomstandigheden in Magawa lijken veel positiever dan die van Bamba. Mensen hadden en hebben het hier sowieso al iets beter en de basisvoorzieningen waren en zijn hier beter op orde. 12 jaar Basic Income betekent in Magawa zicht op een beter leven. Zoals Samsom al aangaf geeft basisinkomen –meer dan bij een lumpsum- mensen de gelegenheid om te leren met geld om te gaan. Om te plannen. Om verder te denken dan vandaag en morgen. Omdat het meer zekerheid geeft in de verdere toekomst.
We zijn onder de indruk van de zorgvuldigheid en de aandacht van GiveDirectly voor de mensen hier.
Wel hebben we vragen voor de mensen op het headoffice: Waarom geen basic income in Bamba? Wie bepaalt wat en waar iets gebeurt? En werkt het selecteren van groepen voor deelname geen ongelijkheid in de hand? Is er geen onrust daarover? Op deze vragen en meer een antwoord in ons laatste verslag over ons bezoek aan het hoofdkantoor van GiveDirectly in Nairobi.
Jan Atze Nicolai en Brigitta Scheepsma, oktober 2019
Zie ook:
- Give Directly Kenia – Manna from heaven – deel 1 Bamba.
- Kenia, GiveDirectly doet proef met basisinkomen in 300 dorpen met 21.000 mensen
———–
