De wet is streng als je een bijstandsuitkering, een overheidsmaatregel waar het minst wordt gefraudeerd, ontvangt. Als je een fout maakt bijvoorbeeld bij het wel of niet doorgeven van een verandering, een schenking niet opgeeft zoals boodschappen of ergens een vinkje vergeet te zetten volgt bij ontdekking zonder pardon een boete of korting. En daar kan zelfs een rechter niets aan doen want het staat in de wet.
Mantelzorg
Wat je als bijstandsgerechtigde ook in de problemen kan brengen is mantelzorg verlenen aan een zieke dierbare. Dat mag niet want het is een in geld te waarderen activiteit, is de tenenkromme redenering. Dus laat je zieke moeder maar in haar eigen vuil liggen en wacht op de thuishulp die weg bezuinigd is. Vreemd want mantelzorg is per definitie pro deo. Wat ook niet mag is een gezamenlijke rekening hebben met iemand voor wie je zorgt om zorguitgaven te dekken. Een overijverige ambtenaar kan er dan van uitgegaan dat je het geld ook voor jezelf gebruikt en de uitkering niet of niet helemaal nodig hebt. Verder is het niet toegestaan schoon te maken of de tuin doen bij je buren, privé-spullen via Marktplaats te verkopen, evenals giften, verjaardagscadeaus en boodschappen te ontvangen. Daarbij kan je al verdacht worden als een controle-ambtenaar spullen van de AH in je keukenkast aantreft. Naar de Lidl en de Aldi moet jij, als ontvanger van belastinggeld, is de sombere boodschap.
Blijde boodschap
Maar nu komt vanuit de strakke blauwe hemel Christen Unie minister Carola Schouten voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen met een blije boodschap. We gaan de landelijke normen veranderen zegt ze. Ze kondigde daarvoor een reeks versoepelingen aan in juni in een 
brief aan de Tweede Kamer. Haar plannen zijn een trendbreuk in het overheidsbeleid. De afgelopen decennia werden de regels voor bijstandsgerechtigden namelijk steeds strenger. Circa 414 duizend mensen ontvangen bijstand; de regeling kost 6,5 miljard euro per jaar. Maar nu, nadat er al heel veel schade is aangericht, mogen mensen met een uitkering straks (verjaardag)cadeaus in natura ontvangen of een tas boodschappen van ma. Bij tijdelijk werk vinden wordt het gemakkelijker om daarna weer een uitkering aan te vragen.
De problemen die werken met behoud van uitkering op je pad komen en zijn beschreven in het boek ‘Met dank, door MijnOverheid bij de voedselbank’ van ervaringsdeskundige Gerard Sangers[1], die door zijn pogingen aan het werk te komen met behoud van een uitkering flink in de problemen raakte. Wie vanuit de bijstand tijdelijk aan het werk is moet daarna opnieuw de tijdrovende aanvraagprocedure doorlopen. Wat dus veel mensen in de financiële problemen brengt want vaak een tijdje geen geld en geen buffer. Mijn advies niet doen getuige de ervaringen van schrijver Gerard Sangers.
Dakloze jongeren
En dan de volgende niet-doordachte maatregel. De kostendelersnorm. Jongeren tussen de 21 en 27 die een bijstandsaanvraag doen als bijvoorbeeld dakloosheid dreigt omdat ze het huis uitmoeten omdat anders hun ouders flink gekort worden moeten eerst vier weken werk zoeken. Daarna kan het nog acht weken duren voordat die wordt toegekend. Gevolg: dakloze jongeren zonder inkomen die over straat zwerven en uit beeld van instanties raken.. De gedachte is dat huisgenoten kosten delen. In de praktijk is dat echter helemaal niet zo. Nu na lange tijd doordringt hoeveel ellende de ‘kostendelersnorm’ oplevert gaat die op de helling
Uit wantrouwen gevoede regelgeving
Allemaal heel leuk al die aangekondigde maatregelen. Maar ondertussen heeft de overdreven door wantrouwen gevoede strenge regelgeving rond de bijstand uit participatiewet heel wat stress, gezondheidsproblemen, psychische problemen, dakloosheid, huisuitzettingen, schulden, armoede, (huiselijk) geweld, schooluitval en (publieke) vernedering opgeleverd. Terwijl keer op keer via rapporten, in de media, vanuit het werkveld en sommige politieke partijen geroepen wordt dat dit een onmenselijk systeem is, waar als je er eenmaal inzit niet meer uitkomt en je alleen maar de uitkeringsindustrie voedt. Een industrie waar heel wat landgenoten een goede baan en dito inkomen uit genereren (zie Gerard Sangers). Je krijgt al een fooi, je zit in een situatie waar je niet om gevraagd hebt (sommigen nagelaten maar die groep is te verwaarlozen) en dan word je als tweederangs burger behandeld. En dat terwijl heel veel mensen met een uitkering, die daarmee de afstand overbruggen naar de pensioen-gerechtige leeftijd, zich nuttig maken voor de samenleving. En zelfs dan moet je ervoor oppassen dat je niet iets doet wat in geld te waarderen is. Waar je alle kanten mee op kunt en elke gemeente weer anders mee omgaat.
Versoepeling en fictief basisinkomen
De uitdrukking ‘Ambtelijke Molen draaien traag’ gaat hier zekers op. Nu maar eens zien hoe snel de PW wordt aangepast. In afwachting van de maatregelen heeft al bijna een kwart van de Nederlandse gemeenten vorig jaar de eigen bijstandsregels versoepeld, schrijft Trouw. Een klein aarzelend begin. Dat is mooi maar lang niet genoeg. Want de tas boodschappen van je moeder mag nog steeds niet. De kul-beredenering: daarmee verminder je je eigen uitgaven en volgens de PW is bijstand de laatste strohalm. Ja hoor. Iets wat in de praktijk al jarenlang niet (meer) het geval is. Een steeds grotere groep Nederlanders ziet zijn uitkering als een fictief basisinkomen in afwachting dat die er echt gaat komen. Ik denk zelf dat ik dan al met pensioen ben, maar voor de generatie na mij heb ik goede hoop. Maar niet voor de plannen van onze CU-minister. Het gaat nog een lange weg worden voordat die veranderingen zijn doorgevoerd, ondanks het halleluja-verhaal in de Volkskrant.
Bert Vos, juli 2022
[1] Het boek van Gerard Sangers is te koop via deze link.
De hoofdstukken van het boek verschijnen eens in de 14 dagen als feuilleton op onze website.
