Een column van Irene van Staveren op 21 maar 2023 in Trouw berust op meerdere misverstanden over het basisinkomen. Op basis van die misverstanden concludeert zij dat een basisinkomen de snelste weg is van private rijkdom naar publieke armoede.
Moet je wel ingaan op zo’n column, kun je je afvragen, want het is meestal makkelijker om misverstanden op te schrijven dan om ze te pareren.
Maar als je er niet op reageert, kan dat worden opgevat als een signaal dat er weinig tegen in te brengen is. Bovendien zijn ze in dit geval best makkelijk te pareren.
Ik reageer hieronder op haar belangrijkste argumenten.
Argument 1: het legitimeert de marktmacht van zeer grote bedrijven.
Van Staveren denkt dat het basisinkomen een afkoopsom is waarmee miljardairs hun ongebreidelde macht kunnen legitimeren.
Maar als bestaande belastingen die functie volgens haar niet hebben, zou dat dus betekenen dat miljardairs in een stelsel met een basisinkomen meer belasting gaan betalen en dat moet zo te lezen ook voor haar toch een positieve ontwikkeling zijn. Bovendien kan een basisinkomen in de plaats komen van de vele bestaande ingewikkelde inkomensregelingen, waardoor die afkoopsom heel wat simpeler en eerlijker wordt verdeeld.
Maar ze schrijft ook, dat die miljardenbedrijven belastingen weten te ontwijken. De vraag is dan wel hoe een basisinkomen als legitimatie kan dienen, wanneer die bedrijven geen belastingen betalen. Spreekt Van Staveren zichzelf op dit punt niet tegen?
Argument 2: het voedt de koopkracht van laagbetaalden, waarmee de inkomsten van miljardairs verder kunnen groeien.
Het eerste deel van dit argument klopt gelukkig, want dit is nou net de bedoeling van het basisinkomen. Maar als het basisinkomen door miljardairs wordt opgezogen wordt die koopkracht alsnog onderuitgehaald, dan ben je weer terug bij af. Dus moet je ervoor zorgen dat miljardairs dat niet zomaar kunnen doen, en dat zou eigenlijk ook al moeten worden geregeld in het huidige systeem. Daar zit de pijn, dat die miljardairs gewoon hun gang kunnen gaan, maar dat heeft helemaal niets te maken met een keuze voor het basisinkomen.
Argument 3: het reduceert de burger tot consument.
Van Staveren denkt dat met een basisinkomen de publieke diensten op een markt terechtkomen, waarbij de burger wordt gereduceerd tot consument. Wat ze daarmee bedoelt wordt niet duidelijk, maar stel dat ze een punt heeft waarom is dit momenteel dan niet het geval? Ieder huishouden ontvangt op de een of andere manier geld van de overheid, daarvoor zijn immers vele tientallen inkomensregelingen werkzaam. En bijna al dat geld is vrij besteedbaar, maar dat doe je volgens haar als burger en niet als consument. Volgt u het nog?
Argument 4: het gaat ten koste van andere publieke diensten.
Van Staveren gaat ervan uit dat een basisinkomen andere publieke uitgaven zal verdringen.
Voor sommige publieke uitgaven zou dat overigens een zegen zijn voor de samenleving, namelijk wanneer het gaat om overbodig beleid, nodeloos ingewikkelde regelgeving en allerlei nutteloze uitgaven van de overheid. Voor zover het gaat om nuttige publieke uitgaven kan het gat worden gedicht met bijvoorbeeld hogere belastingen op inkomens uit vermogens, hogere belastingen op speculatieve transacties en tegengaan van belastingontwijking.
Argument 5: kleine bedrijven betalen het gelag.
Dat doen kleine bedrijven al, want de lastendruk bij het MKB is gemiddeld het dubbele van de lastendruk bij het grootbedrijf en als je de grootste met de kleinste bedrijven vergelijkt is het verschil nog vele malen groter.
Als je niet oppast, zou dat verschil met een basisinkomen misschien nog wat groter kunnen worden, maar daar valt prima wat aan te doen.
Argument 6: de ongelijkheid blijft bestaan.
Van Staveren gaat ervan uit, dat beter betaalden het basisinkomen als extraatje erbij krijgen, een variant op het argument dat de vrouw van de tandarts geen basinkomen nodig heeft.
Het is inderdaad mogelijk om het basisinkomen op die manier in te voeren, maar dat ligt bepaald niet voor de hand. En het is helemaal niet moeilijk om het zo in te richten dat het niet uitpakt als een extraatje voor toch al hoge inkomens.
Kortom, waarom is Irene van Staveren eigenlijk tegen een basisinkomen?
Peter van Hoesel, beleidsonderzoeker, maart 2023
Dit artikel is toegestuurd naar Trouw, maar daar terzijde gelegd o.a. omdat er al andere reacties waren op de column van Irene van Staveren.
Op 23-3-2023 verschenen onder de kop Het basisinkomen heeft wél voordelen korte reacties, waaronder:
- Basisinkomen
Begrijp ik het basisinkomen dan zo anders dan Irene van Staveren (Opinie, 21 maart)? Hier is anders dan zij stelt niet het idee consumptieverhoging voor iedereen, maar het herstel van waardigheid voor alle deelnemers aan onze formulieren- en controle-economie. Een einde aan onze verslaving aan alle toeslagen en subsidieregelingen. De totale kosten voor de samenleving blijven gelijk. Doordat de bureaucratische kosten verminderen zal het beschikbare budget voor de uitkeringsgerechtigden toenemen. En er komen veel extra mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt.
N. Groot, West Betuwe
- Basisinkomen (2)
Irene van Staveren schreef weer een lezenswaardige column. Ik ben benieuwd of ze ideeën heeft voor een belastingplan waarbij grote multinationals niet ontkomen aan het betalen van belasting.
M. Bakker, Emmen.
Op 31-3-2023 verscheen in Trouw een wat langere reactie van Jan Stroeken: Basisinkomen zorgt juist voor sociale omwenteling.
Mocht de column van Irene van Staveren en de reactie van Jan Stroeken achter een betaalmuur verdwijnen, zie dan hieronder:
