Willem merkt, in het klein, dat mensen over de gehele maatschappij bang zijn hun mening te geven, laat staan misstanden openbaar te maken. Dat is niet alleen bij overheid, instellingen, de zorg, maar zeker ook in het bedrijfsleven. Er zijn vele vele voorbeelden bekend dat klokkenluiders beerputten openen, maar er vaak zelf in geflikkerd worden. Terwijl de klokkenluider de klok luidt vanuit zijn geweten. Hij/zij heeft vaak slapeloze nachten, omdat er dingen gebeuren die ethisch niet kloppen. Wat vaak wordt vergeten is dat een klokkenluider onvoorstelbaar veel geld onze maatschappij oplevert. Immers de beerputten zijn vaak misbruik van macht, fraude, witwassen, oneigenlijk gebruik van middelen, misbruik van subsidies, criminaliteit, zorggelden die terecht komen in de zakken van cowboys enz.
Klokkenluiders zouden op een voetstuk geplaatst moeten worden. Klokkenluiders zijn de tegenmacht van de macht. De tegen macht van het grote geld. Maar ja, de simpele reactie is vaak: “Sorry hoor, maar ik heb twee kinderen en moet ook mijn hypotheek betalen.” Dus geweten is te koop? Of is het de angst die regeert?
Even een voorbeeld als opfrisser: De bouwfraude 20 jaar: een explosief dossier.
Zie ook het betoog van Pieter Omtzigt in de NRC: Stop met pesten van Klokkenluiders.
In mijn eigen wereldje van het Sociaal Domein, kom ik veel mensen tegen in gewetensnood, zeker ook bij de beleidsmakers en uitvoerenden ambtenaren. De professionals.
Ik “moest” op het matje komen bij de gemeente. Nou, moeten, het was meer een vriendelijk verzoek. De gemeente was al heel lang bezig met de vraag; hoe ze de dienstverlening kunnen verbeteren, hoe ze drempels kunnen verlagen, hoe ze beter aansluiten bij de leefwereld van haar burgers enz. ? Ik was gevraagd om mee te doen om zijn visie/ideeën op tafel te leggen.
Ik strijd al jaren voor een logischer, menselijker beleid. Tot heden zonder resultaat, maar we blijven proberen.
Ik sta in de rij om mij bij de balie te melden. “Ondanks de vermomming, van de verplichte mondkapjes, zei een mevrouw. “Hallo, hoe gaat met u?” Vaag herkende ik het gezicht van deze mevrouw. Zachtjes zei ze; “Nog twee jaar, dan ga ik met pensioen en ben ik van die ellendelingen hier af.” Ik antwoordde; “ik nog 4 jaar, zal de dag prijzen.”
In de bespreking waren we met zijn drieën, twee ambtenaren en ik. “We proberen door in gesprek met ervaringsdeskundigen vanuit de bijstand te leren.” ”Niet over mensen praten maar mét mensen.” Die uitspraak klonk mij bekend, kwam vele malen uit mijn eigen mond. Mijn vraag; “met hoeveel ervaringsdeskundigen gaan jullie in gesprek?” “Dat viel ons tegen, ondanks twee advertenties hebben zich maar 5 mensen gemeld.” Ik zei; “dat is nog geen 1% van de mensen in jullie bijstand-kaartenbak.” Mijn opmerking vonden ze niet zo leuk. “Bekend verhaal, de angst regeert.” De bespreking was veel theorieën, aan de vragen/ideeën merkte ik wel dat deze van “achter het bureau” vandaan kwamen.
Van de week kwam ik op LinkedIn weer een pool tegen. De vraag was: wat is voor u het belangrijkste in uw baan?
Daarop antwoordde 62% financiële zekerheid. Van deze uitslag schrok Willem wel. Op zo’n vraag verwacht je toch voldoening, collega’s, leuke werk omgeving, bijdrage leveren aan de maatschappij, problemen oplossen, ik leer hier veel, promotie kansen enz.
Misschien trek ik de verkeerde conclusie, maar hoeveel van deze 62% gaat niet met plezier naar zijn werk? Is het de angst op het verlies van inkomen, groter dan plezier in het werk?
Nog zo’n pool waarvan Willem dacht is dit de nieuwe tijd, de verhouding werknemer-werkgever of is het toch angst.
De volgende vraag werd gesteld: mag jouw leidinggevende jou na werktijd storen?
- Geen probleem 45%
- Er zijn grenzen 12%
- Alleen in noodgevallen 43%
Dus je bent aan het eten of met je kinderen aan het spelen, je favoriete serie aan het kijken………..en dan mag de baas jou storen? Willem snapt hier helemaal niets van. Het zal de leeftijd wel zijn? Maar betekend dat bijna 90% theoretisch 24 uur per dag met zijn werk bezig is? Dat er geen grens zit tussen werk en privé? Deze pool is ingevuld door maar liefst 16 duizend stemmers. Dus toch wel representatief.
Of zou het kunnen zijn dat bijna niemand meer durft te zeggen: “na werktijd niet storen.” Want als je dat zegt zou het minimaal je promotie kansen kunnen verkleinen.
In zijn boek Gratis geld voor iedereen pleit Bregman voor het basisinkomen, maar stelt hij ook de dat in West-Europa de arbeidsmarkt bestaat uit 25-30% bullshit jobs (onzin banen)[1]. Voor de duidelijkheid, deze mensen zeggen zélf dat ze een bullshit baan hebben. Maar dat ga je natuurlijk niet hardop zeggen………..de angst regeert.
Ook merk ik op de sociale media dat er een vreemde vorm van angst waait. Er was een column geplaatst op een site bedoeld voor overheidsmedewerkers. Ruim 10.000 volgers. Deze column was naar de eigen achterban zeer kritisch. Een citaat:
Net als bij de toeslagenaffaire draait het bij gemeentelijke bijstand om een aaneenschakeling van bankafschriftjes laten zien, briefjes invullen met wat verdiend is en niet te vergeten de kopietjes toevoegen. Vergeet een gezond seksleven maar. Blijft iemand slapen dan heet het samenwonen. Als een vinkje verkeerd staat wordt onder het mom van fraude door betuttelende microregeltjes gekort. Binnen de kortste keren vallen terugvorderingsbeschikkingen in de bus, wat tot immense schulden leidt. Protesteren wordt afgedaan met ‘zo werkt het nu eenmaal’.
Dus de achterban wordt keihard geconfronteerd met haar eigen handelen. Op deze column werd minimaal gereageerd, hooguit een duimpje omhoog. Is de angst misschien dat de baas mee kijkt? Niet durven je mening openbaar te maken?
We kunnen deze kronkel ook doortrekken naar de ellende van de Toeslagenaffaire. Je kan het Willem niet wijs maken dat er vanuit de werkvloer allang signalen waren die dachten “dit gaat helemaal fout”………maar de vraag is; wie durft zijn mond open te doen?
99% denkt; “ik wil mijn baan niet kwijt.” Tot heden is bekend dat slechts 1 persoon ontslagen is in de toeslagen affaire………..juist de klokkenluider.
Ook inde bankencrisis regeerde de angst. Achteraf waren er signalen genoeg die waarschuwden. Wanneer de angst regeert en de klokkenluidersmond werd gesnoerd…………is de schade onvoorstelbaar groot. Vele miljoenen mensen hebben de rekening moeten betalen.
Hadden we toen maar een basisinkomen gehad. Dat had sowieso de positie van klokkenluiders beter beschermt. Buiten het persoonlijk drama, had het de maatschappij vele vele miljarden opgeleverd.
Willem de Graaff, mei 2022
[1] Zie ook Bullshit banen. Over zinloos werk, waarom het toeneemt en hoe we het kunnen bestrijden. David Graeber en Basisinkomen geeft ruimte om te stoppen met zinloos werk.
