Basisinkomen is het beste idee
De toeslagaffaire wordt voltooid verleden tijd met een basisinkomen. Het fiscale en het sociale systeem wordt eenvoudig en begrijpelijk. Samenwonen – al dan niet met je geliefde – wordt financieel interessant en daardoor zijn er minder extra woningen nodig. Hard werken gaat altijd lonen, dat gaat nu alleen op voor de bovenste 40% inkomens. Slecht betaalde werknemers, ZZP’ers en flexwerkers komen sterker te staan tegenover hun werkgevers.
De mainstream partijen in Nederland zijn nog niet aan toe aan een basisinkomen. Zo’n basisinkomen op bijstandsniveau betekent dat belastingen licht omhoog moeten. Alleen de drie linkse partijen zijn voor hogere belastingen. Ook hikken de potentiële coalitiepartners aan tegen een lagere arbeidsdeelname. Het CPB berekende in juni 2020 dat basisinkomen 2.0 ( elk volwassene € 635 en elk huishouden € 600) betaalbaar en financierbaar is. Maar ze becijferde ook dat de arbeidsdeelname werkloosheid met 8% daalt. Het gaat hier echter om vrijwillige werkloosheid. Alles wat de arbeidsdeelname met meer dan een paar procent doet dalen is nu onbespreekbaar in politiek Den Haag.
Wat is next best?
De persoonlijke korting – een voorstel van de Denktank Persoonlijke Korting, onder leiding van voormalig 50PLUS kamerlid Corrie van Brenk – is een fiscale oplossing waarbij zoveel mogelijk bestaande instrumenten (toeslagen, aftrekposten en kortingen) geïntegreerd worden in één instrument op individueel niveau. Kortweg één bedrag per persoon.
Het gaat om circa € 600 per maand. Dan wordt het voor de belastingdienst makkelijk uitvoerbaar en voor de burger makkelijker te overzien waar je precies recht op hebt. Omdat het zo’n groot instrument is wordt de vergelijking met een basisinkomen al snel gemaakt. Het bedrag is echter niet hoog genoeg om zonder betaald werk van te leven. Maar zodra iemand zes uur per week gaat werken dan krijg je met het Persoonlijke Kortings-plan 600 Euro belastingvrij. De persoonlijke korting bewijst dat je van tientallen instrumenten naar één instrument kunt gaan. Daarmee is aangetoond dat Nederland een eerste grote stap richting basisinkomen kan zetten, zonder grote maatschappelijke schokken. De Persoonlijke Korting lijkt in veel opzichten op een basisinkomen.[i] Het doet er niet toe met hoeveel andere mensen je samenwoont. Eenvoud en het kunnen ‘poolen’ van inkomen met een groepje vrienden, familie of gelijkgestemden. Dat zijn grote stappen voorwaarts.
Zie voor de precieze vormgeving van dit instrument een PDF (13 blz. zie met vooral blz. 4).
“Het huidige toeslagenstelsel kent grote nadelen die vanuit burgerperspectief niet acceptabel zijn en tot zeer schrijnende situaties in de samenleving leiden. Het stelsel met voorschotten leidt in combinatie met een sterke inkomensafhankelijkheid en veel complexe grondslagen tot een groot aantal terugvorderingen en nabetalingen en daarmee tot te veel onzekerheid bij mensen. Daarnaast leidt het stelsel ook tot niet gebruik. Het stelsel verwacht bovendien erg veel van degene die de toeslag moet aanvragen en zorgt daarmee voor significante belasting bij burgers. Deze problematiek is binnen het huidige stelsel niet op te lossen; de stap naar een nieuw stelsel is dan ook noodzakelijk.”
Dit citaat is de openingszin van de Eindrapportage Alternatieven voor het Toeslagensysteem van de regering in december 2020. De toekomstige coalitie partners weten dat er een nieuw systeem nodig is. Maar welk nieuw systeem? Hier denken de partijen heel verschillend over.
De VVD bepleit bij monde van haar nummer 2 – Minister Tamara van Ark – voor het afschaffen van alle toeslagen. Wat er voor terug komt zegt de VVD bewust niet. Geruchten willen dat de VVD top gecharmeerd is van het D66 voorstel. Maar om tactische redenen houdt de VVD haar mond, zodat zij een politieke prijs kan vragen van haar toekomstige coalitie partners op een ander terrein.
Sleutelrol D66
De partij van Sigrid Kaag heeft de sleutels in handen. De rechterhand van Sigrid Kaag Steven van Weyenberg heeft zich hard gemaakt om alle vier de toeslagen af te schaffen en te vervangen door een uitkeerbare huishoudtoeslag. Die bedraagt € 300 als je alleen woont en € 440 als je samenwoont (of getrouwd bent). De toeslagen zijn dan weg, maar er zijn nog meer inkomensafhankelijke belastingkortingen. Denk aan de algemene heffingskorting en de arbeidskorting. Dat gaat ook hele grote bedragen. Afschaffing is belangrijk om de armoedeval wezenlijk te verlagen, zodat meer betaald werk ook loont.
De ChristenUnie heeft dat goed begrepen. Kamerlid Pieter Grinwis maakt zich hard om niet alleen de vier toeslagen af te schaffen, maar ook de algemene heffingskorting en de arbeidskorting. Plus nog tien andere regelingen! 16 in totaal. Er komt een uitkeerbare inkomen tegemoetkoming van € 250 voor elke volwassene voor terug. Zeg maar een kwart basisinkomen.
D66 en ChristenUnie hebben een instrument ontworpen op huishoudniveau. Een bedrag per huishouden. Dat is ons inziens in strijd met de gedachte van het basisinkomen omdat je dan afhankelijk wordt van je partner om jouw deel te ontvangen. Een verhuizing moet dan ook weer doorgegeven worden aan de Belastingdienst. De “financiële straf op samenwonen” verdwijnt niet. Bij de huishoudkorting van D66 ontvangen mensen bovendien niets als er een derde of vierde volwassene in een huishouden is.
GroenLinks is kampioen vereenvoudiging. Deze partij schaft maar liefst 23 regelingen af. Daarvoor komen ruime ( circa €700) uitkeerbare inkomens tegemoetkomingen per individu voor in de plaats. De persoonlijke korting heeft GroenLinks omgezet in verschillende kortingen voor verschillende groepen ( werkenden, gepensioneerden en uitkeringsgerechtigden).
Voor de geïnteresseerden: bovenstaande tabel is beter leesbaar via deze PDF.
CDA en PvdA, de partijen die het huidige sociale en fiscale stelsel hebben gebouwd, zijn het minst duidelijk. Zij hebben hun sociale en fiscale paragraaf niet apart laten doorrekenen. CDA partijleider Hoekstra wil meegaan met de nieuwe trend naar uitkeerbare inkomenstegemoetkomingen, zoals hierboven beschreven. Pieter Omtzigt schreef het CDA verkiezingsprogramma en hij is tegen deze vernieuwing.
De PvdA lijkt met GroenLinks mee te gaan, maar is minder radicaal in haar verkiezingsprogramma.
Wat NEXT BEST THING wordt is onduidelijk. Eerst maar eens afwachten waar Rutte en Kaag mee gaan komen.
Basisinkomen wordt niet in één klap ingevoerd. Helaas niet. Maar stappen zetten richting een basisinkomen…dat kan wel.
Juli 2021
Alexander de Roo ( voorzitter Vereniging BASISINKOMEN)
Thomas van Kuijk ( voormalig medewerker 50PLUS, nu medewerker Katholieke Ouderbond Brabant)
