Duizenden Haagse werklozen die minstens 1,5 jaar in de bijstand zitten zullen nooit meer aan een betaalde baan komen. Slechts 10% is in staat om op korte termijn aan het werk te gaan. Van 90% zijn de problemen zo groot en complex dat zij niet snel een baan zullen krijgen. Die conclusies staan in het eindrapport van Werkoffensief+500, een programma waarmee de gemeente jaarlijks 500 mensen extra vanuit de bijstand aan een baan wil helpen. Dat las ik afgelopen week op de website van BijstandsBlues.
Ik heb het donkerbruine vermoeden dat dit ook een landelijke tendens is. Eenmaal in de fuik van de bijstand en je komt er maar moeizaam uit. Vooral als je de vijftig gepasseerd bent.
Het ambitieuze project Werkoffensief +500 ging in 2019 van start met het doel om elk jaar 500 bijstandsgerechtigden aan een betaalde baan te krijgen. Deze doelstelling werd, surprise, niet gehaald. Volgens de betrokken onderzoekers te wijten aan de coronapandemie, de complexiteit van de uitdagingen van de doelgroep en de mismatch op de arbeidsmarkt. Volgens mij zijn er meer oorzaken aan te wijzen.
Tien procent haalbaar
De problemen van langdurig werklozen bleken veel groter dan werd gedacht was de onderzoeks-conclusie. Zo hebben veel mensen met een bijstandsuitkering (een combinatie van) financiële en geestelijke gezondheidsproblemen. Bij de helft van de langdurig werklozen is er wel kans op een baan, met nadruk op kans, maar dan moeten er eerst een tal van belemmeringen worden weggenomen. Bijvoorbeeld de angst om weer terug te vallen als je een (parttime) baan neemt of waar je tegenaan loopt als je vanuit de bijstand als zelfstandige iets wil gaan ondernemen. De huidige participatiewet zet namelijk overal de handrem op door een oerwoud aan regels wat mensen afschrikt en waardoor men dan maar ‘veilig’ in een uitkeringssituatie blijft hangen.
Want voor je het weet ben je een fraudeur omdat je een foutje maakt bij het invullen van een formulier of overtreed je de wet op de informatieplicht. Hoe dat werkt valt te lezen op de website van ervaringsdeskundige Gerard Sangers die er twee boeken over schreef. Net als veel lotgenoten kwam hij in financiële problemen toen hij met kleine of 0-uren-contracten pogingen ondernam om uit de bijstand te komen. Dat blijkt in de praktijk bijna onmogelijk.
Participatiewet
Voor vier op de tien bijstandsontvangers is betaald werk sowieso onhaalbaar. Bijvoorbeeld omdat ze, zoals ik al eerder zei, chronisch ziek zijn of beperkingen hebben. Of gewoon ‘te oud’ zoals 50+. We moeten er nu eenmaal vanuit gaan dat een grote groep ‘te vroeg’ in een uitkeringssituatie komt en een flink aantal jaren te overbruggen heeft tot aan de AOW-leeftijd (met of zonder pensioen) waarbij je ineens wel mag bijverdienen en je niet meer onder de veel bekritiseerde participatiewet valt.
Invoeren basisinkomen
Het huidige bijstandsstelsel is te eenzijdig gericht op de begeleiding naar een betaalde baan zeggen de onderzoekers van Werkoffensief 500+ in hun rapport Betaalde baan slechts voor 10% langdurig werklozen haalbaar.
Daar kan ik het helemaal mee eens zijn. Een grote denkfout die nog steeds te veel gemaakt wordt is de focus op vast werk. En dat is niet voor iedereen weg gelegd. Want het gaat ook om persoonlijke groei, sociale contacten onderhouden, aandacht voor je gezondheid en eventueel iets terugdoen voor de maatschappij als vrijwilliger. Ook ‘nieuwe vormen van inkomen of werk’, zoals respectievelijk de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen en/of meedraaien in een sociale coöperatie kunnen uitkomst bieden. Ondanks dat (of juist omdat?) steeds meer gemeenten langzaam soepeler omgaan met de starre regels van de Participatiewet hebben we echter nog een lange weg te gaan,
Bert Vos, april 2022.
