Waarom neem je genoegen met ‘basiszekerheid’, Rutger, schrijft Petra Hoetz, een universeel basisinkomen heeft zoveel meer voordelen. Laten we voor de hoofdprijs gaan!
Rutger Bregman (RB), enthousiast pleitbezorger van het idee van een basisinkomen, lijkt in dit artikel water bij de wijn te doen. Hij bepleit (voorlopig) niet meer een basisinkomen voor iedereen, maar een onvoorwaardelijke aanvulling van lage inkomens tot het bestaansminimum met wat extra in geval van eigen inkomsten. Voor de hand ligt om deze aanvulling uit te keren als negatieve inkomstenbelasting. Als naam voor zo’n systeem kiest hij ‘basiszekerheid’.
Er is zeker iets te zeggen voor zo’n systeem.
Er wordt een hoop minder geld rondgepompt, als je te lage inkomens aanvult door middel van een negatieve inkomstenbelasting. De eigen inkomsten worden voor bijvoorbeeld 50% tot een bepaald maximum bij het bestaansminimum opgeteld, opdat betaald werk altijd loont.
De kosten hiervan zijn maar enkele miljarden. Dat is niet veel voor het wegnemen van armoede. Daarbovenop is dit systeem qua uitvoering eenvoudiger en daardoor goedkoper dan de huidige bijstand.
In geval van een basisinkomen voor iedereen betaalt een groot deel van de bevolking via de belastingen zelf zijn basisinkomen en worden er dus veel grotere bedragen rondgepompt. Ieder krijgt een basisinkomen en de meesten betalen ongeveer hetzelfde bedrag aan extra belasting. De mensen met de laagste inkomens hebben er baat bij; de mensen met zeer grote financiële draagkracht betalen meer dan ze ontvangen.
Dat vergt een grotere, verzwarende ingreep in het belasting systeem met bijbehorende weerstand. Die weerstand zal waarschijnlijk niet veel minder worden door het feit, dat iedereen een basisinkomen ontvangt, want iedereen zal willen dat het geld daarvoor komt uit belastingen, waar hij/zij zelf het minste aan meebetaalt.
Invoering van ‘basiszekerheid’ is daardoor politiek waarschijnlijk makkelijker haalbaar dan een basisinkomen voor iedereen (UBI – universeel basisinkomen).
Desondanks doet het (voorlopig) loslaten van het streven naar invoering van een UBI me toch wel even slikken. Als we genoegen nemen met een ‘basiszekerheid’, zal er dan ooit nog een UBI ingevoerd worden? Het UBI heeft toch een aantal voordelen, die een ‘basiszekerheid’ niet heeft.
RB noemt het ondervangen van het stigma op ‘bijstand trekken’ het belangrijkste argument vóór een UBI. Ik vind dat eigenlijk maar een ondergeschikt argument. Veel belangrijker voordelen vind ik de vereenvoudiging van het stelsel, het wegnemen van de armoedeval en van de onzekerheid dat je door fout invullen van formulieren jezelf in grote problemen kunt brengen én de kans om het arbeidsrecht te liberaliseren en het belastingrecht te hervormen.
Voor zijn keuze om zich nu te richten op ‘basiszekerheid’ verwijst RB naar Bas Jacobs, die het niet ziet zitten, dat de tarieven voor de inkomstenbelasting teveel worden verhoogd, waardoor werken niet meer zou lonen. Kennelijk is RB er toch niet meer zo van overtuigd, dat mensen ook werken zonder beloning? (Overigens gaat het hier slechts om minder netto beloning, niet om géén beloning.) In het kader van betaald werk heeft hij daar misschien ook gelijk in. Zou kunnen. Zou ook kunnen van niet.
Maar waarom ervan uit gaan, dat het UBI wordt bekostigd door verhoging van de inkomstenbelasting? Het probleem is toch de ophoping van kapitaal bij een kleine groep? Dan ligt het verhogen van vermogensbelasting en erfrecht toch meer voor de hand? En uiteraard het belasten van alles wat onze economie/ecologie vernietigt, zoals vervuiling en het verbruik van fossiele energie en grondstoffen (al verhoogt ook verspilling en vervuiling het Bruto Nationaal Produkt)?
Gelukkig wordt ook bij de ‘basiszekerheid’, zoals door RB beschreven, de armoedeval vermeden. En het aanvragen van een aanvulling op het eigen inkomen zal vast eenvoudiger zijn dan alle procedures rondom bijstand en toeslagen, al zal het lang niet zo eenvoudig zijn als het ontvangen van een UBI. Bovendien hoeven startende ondernemers of mensen die vanuit ziekte de arbeidsmarkt betreden niet te vrezen voor hun inkomen/uitkering, noch bij een UBI, noch bij de voorgestelde ‘basiszekerheid’.
Ik verwacht echter geen principiële bijstelling van het belastingrecht en nauwelijks liberalisering van het arbeidsrecht in geval van het invoeren van RB’s ‘basiszekerheid’.
Vooral dat laatste zou ik wel verwachten bij een UBI, maar nauwelijks bij de ‘basiszekerheid’, omdat alleen de lager betaalde arbeid bij de ‘basiszekerheid’ betrokken is. Een tweedeling van het arbeidsrecht zie ik niet snel gebeuren en lijkt me ook niet wenselijk.
De kosten voor het inzetten van arbeid kunnen met een UBI veel realistischer worden. Dat iedereen een dak boven zijn hoofd en genoeg te eten heeft, willen we als gemeenschap garanderen. Dat kan met behulp van een UBI. Dat zijn vaste, onvermijdelijke kosten. Als iemand productief werk verricht en daarvoor wordt betaald, dan zijn dat variabele kosten. Als die lager zijn dan de waarde van je productie, dan loont het, dat je werkt.
In het huidige systeem moeten echter óók de kosten van levensonderhoud door de productie gedekt worden. Dat is heel jammer, want dan loont het vaak niet, dat je werkt, omdat het wel iets oplevert, maar niet genoeg om van te leven. In die gevallen wordt de factor arbeid ten onrechte buiten spel gezet.
Als iedereen sowieso al een UBI heeft, dan hoef je niet meer zoveel te verdienen, je kan ervan eten en slapen en extra arbeid loont al snel de moeite, zeker als het werk voldoening geeft. Zo kunnen we beter concurreren met de machine en/of kunstmatige intelligentie. Gaat het om onaangenaam werk, dan zal de machine de concurrentiestrijd (eerder) winnen. Zo wordt de arbeidsverdeling tussen mens en machine optimaal.
Het kan een gemiste kans zijn, als we genoegen nemen met een stelsel van negatieve inkomstenbelasting. Ik wil hierbij ook verwijzen naar het boek van Hans de Jongh, Op weg naar een betaalbaar Basisinkomen, die globaal uitrekent, hoe het UBI bekostigd kan worden uit slechts een deel van het voordeel van de lagere arbeidskosten voor werkgevers.
Aan de andere kant heeft RB zeker een punt voor wat betreft de grotere politieke haalbaarheid van zijn idee van ‘basiszekerheid’. Kortgeleden hoorde ik in een podcast van hem, dat Groen Links, de SP en de PvdD direct interesse toonden, toen hij met zijn idee over ‘basiszekerheid’ kwam. Gezien de enorme voordelen van de ‘basiszekerheid’ boven het huidige stelsel, kan dit zeker een argument zijn om “genoegen te nemen” met het idee van ‘basiszekerheid’.
Wie het onderste uit de kan wil, krijgt het lid op de neus.
Of is het toch: Wie niet waagt, die niet wint?
In elk geval wil ik graag de voordelen van een UBI blijven nastreven en propageren. Het is zo’n elegante weerspiegeling van wat we als samenleving willen (genoeg voor iedereen) en leidt de krachten in de economie langs veel socialer en natuurlijker paden.
Petra Hoetz, Basisteam Assen
21 januari 2018
