Red de mens, red de aarde, begin in Nederland, door Ton Rijkers

Ton Rijkers schreef een uitgebreid pleidooi met wegen voor een duurzame samenleving waarin er genoeg is voor iedereen. Hij benadert dat vanuit drie invalshoeken:

• Ethiek/Mensen
• Ecologie/Milieu
• Economie/Maatschappij.

De zorg om de wereld en de mensen staat zeer centraal. Hij begint zijn boek met een boze droom met de ondergang van zijn wereld in 2050, maar hij eindigt optimistisch:

Het geeft me in 2050 een goed gevoel, dat de mensen gezond zijn, de aarde er gezond uitziet, dat het klimatologisch veel beter leefbaar is dan in 2020 en dat de mensheid zichzelf uit een aantal benarde posities heeft gered. De welvaart en het welzijn van de meeste landen, evenals de gelijkheid en de onderlinge samenwerking zijn er op vooruitgegaan en zij leven in vrede. Ik ben heel blij met de inzet van zoveel mensen.

In de 350 pagina’s tussen het begin en het slot komen heel veel onderwerpen langs en wordt geput uit heel veel literatuur. Recente ontwikkelingen door en rond de coronacrisis komen eveneens aan bod.

De auteur beschouwt de begrippen ethiek, ecologie en economie als punten van een driehoek. Het middelpunt daarvan behandelt hij in deel 3: Naar een stabiele samenleving – Sociaaleconomische uitdagingen.
Dat deel 3 is ook het centrale deel van het boek.
Hij ziet dat de Nederlandse samenleving zich bevindt in een  crisis aan het eind van een differentiatiefase met een oerwoud aan wetten en regelingen. We moeten overstappen naar de integratiefase door het vereenvoudigen en uitbreiden van het betalingssysteem en door het herzien, vereenvoudigen en uitbreiden van de belastingsystemen.
Als operationalisering  van het eerste stelt hij dan het basisinkomen voor. Een belangrijk ander element is een ecologisch plafond. Het basisinkomen bepaalt als het ware de binnenring van de donut van Kate Raworth, het ecologisch plafond de buitenring.
Voor de uitwerking van het Basisinkomen sluit Ton Rijkers aan bij het ons als VBi bekende Basisinkomen 2.0. Hij komt met veel zaken (zoals voordelen, vermeende nadelen, kritiek, doelen, eventuele relatie met een vlaktaks, vermindering bureaucratie), die voor de bezoekers van de VBi-website geen verassing zijn.

Opvallend is wel dat hij een relatie legt tussen de hoogte van het basisinkomen en het bruto binnenlands product (BBP ). Mocht bijvoorbeeld het vooroordeel wel kloppen dat minder mensen betaald gaan werken, dan daalt het BBP en daarmee het basisinkomen. Dan ontstaat een collectief belang om meer betaald te gaan werken.
Of dit mechanisme echt op deze manier zal gaan werken, is overigens wel een boeiende vraag.
Ton Rijkers sluit ‘passende correctiemaatregelen’ niet uit als het niet goed gaat.

Er is een vrij lang deel dat gaat over een stapsgewijze manier van invoering. Dat is vrij ingewikkeld genoteerd, ik sluit niet uit dat via een kritische herschrijving dit deel vereenvoudigd zou kunnen worden.

Over de belastingherziening in brede zin heeft Ton Rijkers mijns inziens verstandige opvattingen (bijvoorbeeld arbeid minder belasten, maar vermogens en vervuiling meer), maar uiteraard kunnen mensen met ander politieke en maatschappelijke voorkeuren daar heel anders tegenaan kijken.

Interessant is ook dat Ton Rijkers in een betoog over circulariteit in de economie voordelen schetst van huren boven kopen. Het gaat immers niet om bezit, maar dat je zaken kunt gebruiken. De leverancier van de diensten is dan degene die verantwoordelijk is voor het hergebruik van de grondstoffen (‘cradle to cradle’).[i]

Het hele boek staat vol met interessante opvattingen en  redeneringen. Het is duidelijk dat Ton Rijkers, vooral om de ecologie te redden, krachtige regulering niet schuwt. Zijn donut -benadering biedt geen ruimte voor de markt om buiten de ecologische verantwoorde grens te treden.

Veel redeneringen in het boek komen langs een iets ander pad tot hetzelfde resultaat. Aan de ene kant is dat niet erg, mensen raken pas overtuigd als ze iets bij herhaling horen.

Maar, aan de ander kant had een iets strakkere redactie wellicht tot een iets compacter boek met dezelfde eindboodschap kunnen leiden.

Reyer Brons, juni 2021

[i] Dat komt dan merkwaardig dicht bij een actuele angstdroom van degenen die bijvoorbeeld het World Economic Forum zien als vertegenwoordiging van de elite die de mensheid wil knechten, met als ultieme illustratie het beruchte korte filmpje met de ongelukkige titel “You’ll own nothing and you’ll be happy about it.”. Maar de trend dat we meer gaan huren en leasen dan kopen is toch onmiskenbaar?
Zie voor een weerwoord Basisinkomen als machtsinstrument van overheden en economische elites.