Ik schrijf dit tweede deel van het verhaal Ervaringsdeskundigheid (link naar deel 1) met tranen in mijn ogen.
Het is 24 december 2020, één dag voor de coronakerst 2020. Een vreemde kerst, maximaal drie personen op bezoek, exclusief het eigen gezin. Terugdenkend aan de kerstdagen bij mijn ouders, zaten we met ruim twintig man aan tafel. Gezellig.
Ik ben lid van diverse nieuwsbrieven van organisaties die zich bezighouden met het Sociaal Domein, dus Participatiewet, dus bijstandsgerechtigden. Grote organisaties waar vele professionals werken en bij aangesloten zijn. Mensen die weten waar het over gaat, zou je denken.
Jaarlijks wordt er een kerstdebat georganiseerd voor alle beleidsmakers, uitvoerenden en politici. Zoals gezegd, de professionals. Door corona werd het dit keer geen zaal vol met honderden belangstellende, dit keer was het een ZOOM-verbinding, dus digitaal waren deskundigen aan het woord.
Het thema van dit jaar was Hoe kan Bijstand rechtvaardiger? Dit thema was bedacht naar aanleiding van hun jaarboek: Streng maar onrechtvaardig. De discussie-uitzending duurde ruim twee uur. Beleidsmakers, onderzoekers, academici, boekenschrijvers, klantmanagers, uitvoerenden, en dergelijke. Tijdens de gevoerde discussies dacht ik telkens: Jullie begrijpen er geen moer van…
Totdat aan het einde de praktijkverhalen door twee ervaringsdeskundigen verteld werd. Twee mensen die helemaal kapot gemaakt zijn door de mensonwaardige manier waarmee zij door de ambtenaren van Werk & Inkomen waren behandeld. Dus de toehoorders van deze verhalen waren juist dé mensen die een bijdrage hadden geleverd aan deze in- en intrieste praktijken. Zij zijn degenen van dreigementen, sancties, onzinnige verplichte re-integratietrajecten, het niet luisteren, werken met behoud van uitkering, en ga zo maar door.
Een mevrouw vertelde dat zij als hbo-opgeleide tientallen jaren in de administratieve sector had gewerkt. In haar sector is geen baan meer te vinden, omdat haar werk inmiddels door computers is overgenomen. Zij wilde zich graag laten omscholen, op haar niveau met haar competenties.
In plaats daarvan kreeg ze de cursus Hoe moet je solliciteren en ze mocht stickers plakken in de sociale werkplaats.
Een man vertelde dat hij door omstandigheden was terechtgekomen in een kraakpand vanwege een burn-out. In eerste instantie was de medewerker Sociale Dienst meedenkend en liet hem door een arbeidsdeskundige onderzoeken. Conclusie: deze meneer is op moment niet in staat tot reguliere arbeid. Uitkering goedgekeurd. “Dat betekende voor mij eindelijk een stukje rust.”
Doordat hij het kraakpand moest verlaten, moest de hele aanvraag bijstand opnieuw. Zijn klantmanager was minder meedenkend en hij werd in een re-integratietraject gestopt, ondanks het feit dat hij via een ggz-instelling bezig was te herstellen van zijn burn-out. “Alles wat ik aan eigenwaarde en energie had opgebouwd werd ter plekke kapot gemaakt. Ik zakte zo diep dat vrienden en spoedhulp mij van mijn suïcidale gedachten hebben afgehouden. Dit was eindelijk voor deze klantmanager het sein dat hij fout zat.”
De man vertelde dit verhaal met horten en stoten, zeer emotioneel en hij kon zijn tranen niet bedwingen. Ik ook niet, werd in mijn ziel geraakt.
De voorzitter van deze meeting moest na dit verhaal ook even slikken. Deze ervaringsdeskundigen werden door iedereen zeer gewaardeerd voor hun openheid en het durven vertellen. Eén van de toehoorders durfde zelfs de opmerking te plaatsen: “Heel bijzonder dat deze twee mensen zich zo kwetsbaar durven op te stellen, de meeste mensen houden hun mond, omdat ze bang zijn voor een sanctie”. Zoals de lezer inmiddels wel begrepen heeft… van dit soort verhalen zijn er inmiddels al honderden bekend. En tóch doen de professionals nét alsof dit de eerste keer is dat zij dit horen. Ik wil/kan maar niet begrijpen, dat mensen die meewerken aan deze praktijken, ’s nachts nog lekker kunnen slapen. Je werkt als sociaal medewerker en je maakt mensen kapot, omdat……???
Wij dienen de wet uit te voeren? Ons budget is niet toereikend? Wij productie moeten draaien? Wij het al zo druk hebben? Of hebben wij de training Sturing op zelfsturing gevolgd?
Lees het verhaal Verboden woorden voor ambtenaren[1]. Ik ben ervan overtuigd dat met het (betaald) binnenhalen van ervaringsdeskundigen voor vele beleidsmakers/uitvoerenden en politici de ogen (eindelijk) open gaan.
Ik heb weer beren gezien. Ik begin steeds meer de bevestiging te krijgen dat ervaringsdeskundigheid bewust wordt tegengehouden. In dit verhaal was dit mij al duidelijk, maar toch de twijfel. Dit kan toch niet bewust zijn, dit zijn toch uitzonderingen? Ik lees een artikel met de volgende koptekst Ervaringsdeskundigheid: hoe komt ervaringskennis tot zijn recht? Aan het woord is een ervaringsdeskundige in dienst van een grote organisatie in het Sociaal Domein. Een eerlijk verhaal. Hij beschrijft zijn ervaring van iemand die door financiële ellende het traject schuldhulpverlening heeft moeten doorstaan. Niet alleen de procedures, het systeem, maar ook wat het hem als mens heeft gedaan: psychisch, relatie, het gevangen zitten enzovoort. Hij is nu in dienst als ervaringsdeskundige op het gebied van armoedebestrijding, schuldsanering, hulpverlening en dergelijke. Het is een eerlijk artikel, hij schrijft:
“Bij het duiden van ervaringskennis blijken drempels te bestaan. Hulpverleners zitten soms niet te wachten op je verhaal, ze denken het allemaal al te weten of voelen zich bedreigd in hun rol als hulpverlener. Ook beleidsmedewerkers die al jaren bezig zijn de ‘juiste’ maatregelen in te voeren, zien een ervaringsdeskundige soms als een directe bedreiging van hun functioneren.”
Verderop in het artikel schrijft hij:
“De eerste anderhalf jaar heeft dit tot veel moeilijkheden geleid. Eenzaamheid binnen het team, confrontaties en moeizame samenwerking. Iedereen is gelijk, maar het team bevat zeven ‘professionals’ en slechts één ervaringsdeskundige. Hiervan heb ik veel geleerd. Het inzetten van ervaringsdeskundigen kan niet zomaar, de collega’s moeten er klaar voor zijn, de organisatie moet er klaar voor zijn en je moet er zelf klaar voor zijn. Gelukkig stond ik sterk genoeg in mijn schoenen om door deze lastige tijd heen te komen.”
Ik vond het nogal wat, kritiek op je eigen baas en collega’s. Dit zal hem niet in dank worden afgenomen. Ervaringsdeskundigheid wordt gezien als bedreiging door de professionals! Voor mij zeer herkenbaar, alleen begrijp ik het niet. Het enige argument wat ik mij kan bedenken is dat professionals als de dood zijn dat ze hun goedbetaalde baan kwijt gaan raken door het inhuren van ervaringsdeskundigen. De bullshitjobs worden zichtbaar!
Ik stuurde deze meneer een mailtje:
“Hallo…., We kennen elkaar (nog) niet. Ik ben Gerard Sangers, wonende op…………, 63 jaar jong en ervaringsdeskundige Participatiewet Werk en Inkomen. Ik lees nét jouw verhaal in ……….. en ik zie veel overeenkomsten tussen jouw en mijn verhaal. De systeemwereld, ambtenaren/professionals, willen onze praktijkverhalen helemaal niet horen. Laat staan mogen meepraten in uitvoering en beleid. Ik heb dit ervaren als ‘trekken aan een dood paard.’ Maar ik geef het niet op! Ik ben ervan overtuigd dat beleid en uitvoering, in de ruimste zin (ook in bedrijfsleven/zorg enzovoort), niet zonder ervaringsdeskundigheid kunnen. Ervaringsdeskundigheid delen niet via Cliëntenraden, adviesorganen, belangenorganisaties… nee, onafhankelijk en als betaalde baan. Wanneer mogelijk, graag een privé telefonische kennismaking, geheel vrijblijvend, met de vraag ‘hoe brengen we ervaringsdeskundigheid in de systeemwereld?’ Ik heb daar wel ideeën over, maar die kan ik niet delen met de systeemwereld (ze snappen het niet of willen het niet begrijpen.) Graag tot horens,”
Het in- en intrieste is… hij heeft tot heden mij nog niet gebeld! Dat zou betekenen dat het zwijgen wordt opgelegd van ervaringsdeskundigen door de pro’s? Is het de angst die regeert? Is baanbehoud belangrijker dan gezamenlijk problemen oplossen? Ik word hier heel verdrietig van.
We zijn ruim een maand verder. Tóch een reactie op mijn mail. We hebben een afspraak, één op één, meeting via Teams. Ik ben heel benieuwd of hij écht zijn ervaringen durft te vertellen als ervaringsdeskundige. Ik ga tevoren niet oordelen, maar ik ben al zoveel ‘professionals’ tegengekomen die in een vier-ogen-gesprek iets anders vertellen dan voor de bühne.
Het Teams-gesprek met deze ervaringsdeskundige was een feest der herkenning. Onze manier van denken, onze ervaringen, onze antwoorden, onze oplossingen en dergelijke. Ook hij is een roepende in de woestijn. Maar gelukkig wordt hij wél gehoord door de organisatie waarvoor hij werkt.
“Het zal een hele lange adem worden om de systeemwereld iets te laten begrijpen van de leefwereld van mensen. Ik ga door met dit gevecht, ook al weet ik dat dit nog een hele strijd gaat worden.”
We hebben anderhalf uur met elkaar gesproken. Anderhalf uur van herkenning, van vele ‘te-gek-voor-woorden-ervaringen’. Ik heb hem dit verhalenboek toegestuurd, met de vraag: “Gaan professionals, de politiek, de uitvoerenden, de beleidsmakers onze boodschap ook ooit eens begrijpen?” Ik ben heel nieuwsgierig naar zijn reactie. Het gesprek gaf mij een goed gevoel… ik ben niet de enige met mijn manier van denken!
Ik zit deze weken, februari/maart 2021, in de ZOOM-meetingen. Voor mij een nieuw fenomeen, maar het werkt als een trein. De ene keer ben je deelnemer, dan moet je zorgen dat je haar goed zit, de andere keer luisteraar.
Ik was luisteraar van een meeting van een grote organisatie Sociaal Domein. Besproken werd het proefschrift Anders kijken: Een zoektocht naar responsiviteit in het Sociaal Domein. De discussie was onder de professionals onder elkaar. De vraag was: Hoe kunnen we als professionals het systeem verbeteren?
Een meeting van ruim twee uur met 226 deelnemers. Allemaal hoogopgeleiden die in discussie gingen over alweer een rapport. Ook Pieter Omtzigt was deelnemer met zijn boek Naar een nieuw sociaal contract. In mijn vooroordeel het zoveelste rapport, het zoveelste boek over… verandering. Het zoveelste rapport over mensen, niet mét mensen. Mij werd steeds duidelijker hoe dik de muur is tussen de systeemwereld van professionals en de leefwereld van mensen. Via de mail had ik drie vragen gesteld:
- Wordt de Participatiewet/de decentralisatie, na de toeslagenaffaire, de volgende affaire?
- Hoe maken we Cliëntenraden, Participatieraden, Adviesraden, organisaties Sociaal Domein, Bezwaren Commissies, Onafhankelijke Client ondersteuners, minder afhankelijk van subsidies Overheid/Gemeenten? (wiens brood men eet, diens woord men spreekt!)
- Hoe kunnen we (betaalde) ervaringsdeskundigheid inzetten als brug tussen de systeemwereld en de leefwereld van mensen?
Hierop krijg je (natuurlijk) geen reactie. Tijdens de bijeenkomst had ik een chatbericht gestuurd: “Hebben jullie zelf in de gaten hoe vaak het woord professional wordt gebruikt en niet één keer het woord ervaringsdeskundige?” Geen reactie. Ik blijf dus roepende in de woestijn.
[1] Hoofdstuk 19. Volgt later.
Uit het boek: MET DANK, DOOR MIJNOVERHEID BIJ DE VOEDSELBANK, Gerard Sangers.
Gerard is van mening dat basisinkomen een goede oplossing is om de problemen die hij in het boek schetst aan te pakken.
Zie hier voor meer informatie over het boek en voor de reeds gepubliceerde delen.
Zie ook de website Te gek voor woorden.
Copyright © 2021 Gerard Sangers
Niets uit deze tekst en het boek mag worden verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
