Als cliëntenraad hadden we meerdere malen de bejegening door ambtenaren naar bijstandsgerechtigden op de agenda gezet. Bewust lange procedures, het niet-reageren op terugbelverzoeken, dreigementen enzovoort. Menigmaal zeiden we: “De angst regeert hier.” De angst iets fout te doen, bijstandsgerechtigden die geen weerwoord durven geven uit angst voor sancties. De ambtenaar is bang om menselijk te zijn, want ‘dat past niet in ons beleid van de zelfredzame maatschappij’. De klant is de veroorzaker van zijn probleem, dus dient deze het zelf ook op te lossen!
De ambtenaren werden het zat. “Jullie zeggen iedere keer ‘de angst regeert’, 
maar daar is geen bewijs voor, dus is het een aanname.” Oké, dan houden we een enquête en als dan blijkt dat het allemaal wel meevalt, halen we dit punt van de agenda.
De afspraak was dat wij, als cliëntenraad, een neutrale vragenlijst zouden maken en de gemeente ook. Onze voorwaarden waren helder: het moest neutraal (geen gemeentelogo) zijn, geen gemeentelijk retouradres hebben, en vooral anoniem zijn. De afzender mocht niet traceerbaar zijn via ean-code of iets dergelijks. Wij hadden onzes inziens een zo neutraal mogelijke vragenlijst op gesteld.
Zoals: hoelang hebt u bijstand, maakt u gebruik van de Voedselbank, bent u op de hoogte van uw plichten, maar ook van uw rechten, redt u het financieel, hoe ervaart u de geboden hulp van de gemeente, zit u in een re-integratietraject en helpt dat u naar een betaalde baan, en dergelijke vragen.
Van de gemeente kregen we geen enkele vraag. Na een paar maanden zeuren kwam eindelijk de aap uit de mouw. “Ja, daar hebben we het intern over gehad, maar we vinden jullie vragen niet neutraal. We hebben inmiddels drie gerenommeerde enquêtebureaus om een offerte gevraagd.”
Zo, dat was even schrikken. Wij waren enigszins bezorgd over de € 800 die onze opzet zou gaan kosten (porto, retouradres, stickers en dergelijke zaken), het gerenommeerde enquêtebureau kwam met een offerte van ‘slechts’… € 12.000. Wij begonnen het gesteggel over de enquête meer dan zat te worden, dus als jullie zo graag geld willen uitgeven… ga je gang.
De opdracht was zoals net omschreven: op basis van onze vragen, neutraal en anoniem! Eén van de cliëntenraadleden zou zitting nemen in de enquêtecommissie, samen met het bureau en de gemeente. Achteraf dom van ons, want dat was vier tegen één. Gevolg: die man heeft zich behoorlijk onder de tafel laten lullen over wetenschappelijk verantwoord, hbo-theoretisch ‘gelul’ enzovoort. Van onze oorspronkelijke vragenlijst bleef weinig over. De vragenlijst werd definitief vastgesteld en nu moest alles ineens in de hoogste versnelling.
De envelop viel in de brievenbus… en ja hoor: met logo van de gemeente en zelfs met begeleidend schrijven van de wethouder. “Wij zijn dagelijks bezig de kwaliteit van onze dienstverlening te verbeteren, vandaar dit tevredenheidsonderzoek”… (Bijstandsgerechtigden, ik dus ook, worden enigszins paniekerig van brieven van de gemeente….wat nu weer??)
Het resultaat van dit gerenommeerde onderzoek was een zes(je). De wethouder sprak in zijn woorden naar de raad: “Een zes is een voldoende, ons streven is over twee jaar een zeven te halen.”
Maar waar kwam nu die zes vandaan? Wij hadden een vette onvoldoende verwacht. Dat kwam (en dat weet ik wel zeker), omdat dit ‘gerenommeerde’ onderzoeksbureau mensen telefonisch had benaderd, omdat de respons (het aantal retour ontvangen formulieren) te laag was om representatief te zijn! “Dus moesten we gaan nabellen.” Hoe kan je nou mensen gaan bellen als ze anoniem zijn? Daarbij beïnvloedt dit natuurlijk wel de antwoorden. Immers, de angst regeert.
En… € 12.000 in de kliko. Dit rapport kan bij de stapel wetenschappelijk verantwoorde rapporten in de onderste bureaula. De gemeente tevreden, de politiek tevreden en het onderzoeksbureau helemaal tevreden, want ik hoorde dat ze hierna meerdere opdrachten hebben gekregen.
Misschien ben ik wel erg negatief. Maar zodra ik de woorden hoor: neutraal, onderzoekscommissie, transparant, tot de bodem uitgezocht, we leveren maatwerk, dan krijg ik zo’n ongeloofwaardige indruk, zo’n akelig gevoel.
Nog één: de gemeentelijke rekenkamer. Over de neutraliteit van deze organisatie geen discussie, maar hoe ga je om met de uitkomst? Ons ‘gezeur’ over het re-integratiebeleid was ook enkele raadsleden ter ore gekomen. Wat de cliëntenraad allemaal niet durfde beweren, zoiets kon toch niet waar zijn? De rekenkamer kreeg de opdracht hier onderzoek naar te doen. Wat zijn de resultaten van de door de gemeente en ingehuurde bedrijven op het gebeid van re-integratie?
Het resultaat? “Daar lusten de honden geen brood van!” Als een bedrijf zo’n rapport op haar bureau krijgt, zou het hele management worden ontslagen. Maar bij de overheid gaat dat anders. De reactie op dit rapport van B&W was: “Alle aanbevelingen worden door ons overgenomen.” (Dat zou een hele reorganisatie betekenen.) Inmiddels heb ik er in de praktijk nog weinig van gemerkt. Het verhaal Als de linkerhand niet weet wat de rechter doet spreekt boekdelen.
Het resultaat van het rapport was al slecht, maar als je dan zwart op wit durft te schrijven dat niet één deelnemer van een re-integratietraject is gehoord… En dat in de laatste alinea de teamleider durft te beweren dat de cliëntenraad de aanbevelingen positief heeft ontvangen. Huh??? A. de cliëntenraad heeft dit rapport nooit ontvangen en B. de cliëntenraad was opgeheven!
Het laatste voorbeeld, want ik word hier alleen maar weer bozer van.
Over onze Sociale Werkplaats hoorden we al jaren hele rare verhalen, te triest voor woorden. Eerst even een stukje voorgeschiedenis. Een Sociale Werkplaats was bedoeld voor mensen met een (arbeids)handicap. Aan deze mensen werd een nuttige dagbesteding geboden door hen te laten werken. Mensen van de Sociale Werkplaats (wsw-ers) hadden hun eigen cao en eigen pensioenrechten. Maar dat kostte natuurlijk in de praktijk klauwen met geld. Immers: redelijk betaald en een lage productie. Voor veel gemeenten was het ieder jaar weer een verrassing hoeveel verlies er op de Sociale Werkplaats in de begroting moest worden gereserveerd. Per januari 2015 (invoering Participatiewet) werd er bijna geen arbeidsgehandicapte meer aangenomen voor een plekje in de Sociale Werkplaats. De gedachte was en is dat het bedrijfsleven en de overheid zelf, ‘gewoon’ deze mensen in dienst moest nemen. Daartegenover stond een ‘vette’ loonkostenkorting. 
De gedachte – iedereen doet mee in onze maatschappij – is goed, maar de praktijk is voor deze mensen vaak een drama. Er zijn hierover vuistdikke rapporten geschreven, dus laat ik het hier maar bij.
De meeste Sociale Werkplaatsen zijn ‘verbouwd’ als leer-werkbedrijf en in de meeste gevallen zijn het bv’s, dus commercieel opgezet. Mensen met een bijstandsuitkering worden verplicht te werken in de Sociale Werkplaats gedurende een bepaalde periode. Dit met behoud van uitkering, dus gratis handjes. (Ik ken mensen die daar ruim een jaar hebben moeten werken.) Dus de werkloze timmerman moet dozen gaan plakken, de thuiszorgmevrouw washandjes vouwen, de bankmedewerker papier prikken, de ex-ondernemer in de schoonmaak, en zo zijn er nog wel meer voorbeelden te bedenken. Er zijn over deze praktijken hele zwartboeken volgeschreven.
Ook bij ons, de cliëntenraad, kwamen er hele rare verhalen binnen. Een mevrouw met een gebroken arm moest zich melden, zodat de ambtenaar kon controleren of de arm wel écht in het gips zat, een meneer met een verbrijzeld been moest werkschoenen komen passen.
Een constante dreiging dat niet luisteren betekent: een sanctie, onveilige werkplekken, uren verplicht in de kantine moeten zitten omdat er geen werk was op dat moment, en ga zo maar door. Het gekste van het gekste. Nu ben ik zelf al ruim een jaar uit de cliëntenraad en heb zelf nog nooit bij de Sociale Werkplaats moeten werken. (Daar kunnen ze geen mondige mensen gebruiken zoals ik). Ik kreeg toch een soort van mini-enquête in mijn brievenbus, zo’n A4-tje met smileys. Ik dacht… eindelijk, ze gaan aan de mensen zelf vragen hoe ze hun werk ervaren. Nieuw beleid?
Pas kwam ik een echtpaar tegen dat al vele jaren bij de Sociale Dienst werkt. Ik vroeg: “Joh, hoe is het nu afgelopen met die enquête bij jullie?”
De vrouw antwoordde: “Volgens de nieuwsbrief was de uitslag goed, iedereen blijkt tevreden.”
Ik keek haar verbaasd aan.
“Gerard, het is niet normaal wat er bij ons allemaal gebeurt, het is nog slechter dan het was.”
Maar hoe kan het dan zijn dat de uitslag van de enquête positief was? Ik schrok van haar antwoord. “Gerard, als de leiding zelf de formulieren invult voor mensen die het niet kunnen of niet snappen, dan weet je de antwoorden.”
Triest.
Haar man zei: “Ik zal je nog een gek verhaal vertellen. Vorige week kregen we bericht dat iedereen op een bepaalde tijd aanwezig moest zijn voor een belangrijke mededeling. Komen we in de bedrijfskantine, staan er allemaal grote taarten. Wat bleek? Eén van de leidinggevenden was 25 jaar bij de zaak! Iemand die al 25 jaar met harde hand de scepter zwaait. Hij zei: “Ik denk dat als mensen dit tevoren hadden geweten, nog geen 10% was komen opdagen!”
Het is liegen en bedriegen en vooral dreigen.
Van zo’n verhaal doet mijn ziel pijn.
Uit het boek: MET DANK, DOOR MIJNOVERHEID BIJ DE VOEDSELBANK, Gerard Sangers.
Gerard is van mening dat basisinkomen een goede oplossing is om de problemen die hij in het boek schetst aan te pakken.
Zie hier voor meer informatie over het boek en voor de reeds gepubliceerde delen.
Zie ook de website Te gek voor woorden.
Copyright © 2021 Gerard Sangers
Niets uit deze tekst en het boek mag worden verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Het is wel toegestaan dit gehele bericht zonder wijzigingen te delen.
