Vanuit de Groningse rechtenfaculteit is een rapport verschenen onder de titel Eerlijk, eenvoudig en toekomstbestendig, waarin het universalisme als belangrijk principe in de sociale zekerheid wordt besproken en bepleit. Auteurs zijn Maarten Bouwmeester, Barbara Brink en Gijsbert Vonk. Het is het eindrapport van een onderzoek gefinancierd door het Instituut GAK .
Universalisme is een vrij onbekend woord, gerelateerd aan het begrip universeel. Dat staat voor algemeen, alles omvattend, iets dat onder alle omstandigheden toegepast kan worden, wereldwijd.
De auteurs zien dat de term universalisme veelal verwijst naar brede regelingen in de sociale zekerheid voor alle ingezetenen of alle werkenden. Maar bovenal zien ze dat het vaak een beredeneerde constructie is die de opvattingen en inzichten reflecteren van de gebruikers van de term.
Ze bespreken veel relevante Nederlandse rapporten, om te beginnen Sociale Zekerheid van de Commisse Van Rhijn uit 1948 tot en met het redelijk 
recente rapport van de Commissie Borstlap In wat voor land willen wij werken uit 2020.
We kunnen concluderen dat er veel universalisme aan de basis van allerlei regelingen en voorstellen zit, maar dat deze vaak behoorlijk verwateren in de uiteindelijke besluiten en de uitvoering.
Als afschrikwekkende illustratie besteden ze aandacht aan het stelsel van toeslagen en de manier waarop dat uit de hand is gelopen.
De auteurs pleiten voor meer echt universalisme. Ze beargumenteren dat vanuit drie perspectieven:
- Eerlijk
Universalisme gaat uit van een recht op gelijkwaardige bescherming voor iedereen. - Eenvoudig
Er is een eenvoudige systeemlogica, wat het doenvermogen van burgers ten goede komt en leidt tot meer efficiëntie bij de overheid. - Toekomstbestendig
De universele benadering is beter dan andere benaderingen, in staat rekening te houden met de toenemende diversiteit van loopbanen, arbeidscontracten, en individuele levenslopen.
Behalve in het rapport wordt dit ook goed geformuleerd in een korte blog en een video (4,5 minuten).
Basisinkomen, van utopie naar oplossing
In het voorwoord schrijven de auteurs dat ze zich bij de start voorgenomen hadden weg te blijven van het idee van basisinkomen, wat natuurlijk bij uitstek een universele aanpak is.
Drie citaten uit het rapport:
“We hadden het voornemen het universele basisinkomen buiten de beraadslagingen te houden. Het is een verafgelegen utopie en het debat hierover heeft te veel het karakter van een religieus-dogmatische discussie, zo meenden wij. In onze zoektocht naar alternatieven voor het toeslagenstelsel kunnen we het echter niet langer onbenoemd laten. Het universele basisinkomen, uitgedacht in welke variant dan ook, klopt aan de deur van de onderzoeker, om het zo maar eens zeggen.” (uit het voorwoord)- “… het denkbeeld van het universele basisinkomen, door de een met religieuze bezieling bepleit en door de ander met gelijkwaardig fanatisme bestreden.” (blz. 20)
- “Met de bovenstaande normatieve ontboezemingen bepleiten wij ongewild een aanpassing van het stelsel in de richting van het basisinkomen.” (blz. 40)
In het rapport bespreken de auteurs het basisinkomen als idee, maar ook in de uitvoeringsvorm van de negatieve inkomsten belasting (NIB) en uiteindelijk vooral onder de naam verzilverbare heffingskorting. Ze pleiten ze voor invoering daarvan, het meest duidelijk in de al genoemde video. Aan het slot van het rapport suggereren ze ook een andere term, bijvoorbeeld burgerbijdrage.
Vier varianten van regelingen in het sociale domein
De auteurs pogen de huidige warboel van regelingen te ordenen.
Daarvoor maken ze een kwadrant met twee assen (inkomensafhankelijk/inkomensonafhankelijk en generiek/gebonden) en komen zo tot vier varianten:
- Basisbehoeftentoeslag
Voorbeeld: de huidige toeslagen zijn inkomensafhankelijk en gebonden. - Gegarandeerd minimuminkomen
De bijstand wordt hieraan gekoppeld. Dit is generiek en inkomensafhankelijk. - Verzilverbare heffingskorting
Dit is generiek en inkomensonafhankelijk. De termen basisinkomen ne en negatieve inkomsten belasting worden ook gebruik.t - Burgerpolis
Bij deze inkomensonafhankelijke en gebonden variant zit de binding meestal in de oorzaak van de kosten. Denk bijvoorbeeld aan kinderbijslag en een verzekering voor arbeidsongeschiktheid.
Bijna onontkoombaar scoort in hun analyse de verzilverbare heffingskorting het beste op de invalshoeken eerlijk, eenvoudig en toekomstbestendig.
De auteurs zien dat er heel wat weerstanden bestaan om dat dan ook in te voeren.
Ze noemen bijvoorbeeld de macht van degenen die nu het polderoverleg 
domineren – zij zullen eerder oplossingen als verzekeringen voor werkenden kiezen dan basisinkomen voor iedereen.
En er is natuurlijk wantrouwen of generieke inkomensonafhankelijke middelen wel terecht komen waar ze het meest nodig zijn. Reden voor de auteurs om te stellen dat universele regelingen tamelijk sober moeten zijn.
Dat betekent onvermijdelijk dat er aanvullende maatwerk nodig is voor degenen die uit de boot vallen bij een universele regeling.
Gedegen studie, maar voorzichtige voorstellen
De auteurs hebben grondig werk gemaakt van het bestuderen van het huidige stelsel voor sociale voorzieningen en de onderliggende grondslagen daarvan. In het rapport komen veel meer zaken aan de orde dan hierboven kort zijn aangestipt. Zo wordt er bijvoorbeeld voor gepleit meer het individu als uitgangspunt voor regelingen te nemen dan het huishouden zoals nu overheersend is in de sociale zekerheid.
Hun gedegenheid leidt er mogelijk ook toe dat ze uiteindelijk toch vrij beperkte stappen voorstellen voor een beter van sociale voorzieningenstelsel. Zo refereren ze voor de verzilverbare heffingskorting 
aan het vrij bescheiden idee van Steven Weyenberg (D66, € 300 voor een alleenstaande).
Wil je het stelsel echt verbeteren dan zijn (zeker op den duur) grotere stappen nodig.[1]
Tenslotte
De term universeel in combinatie met basisinkomen is de laatste tijd bij voorstanders wat in onbruik geraakt. Wappies en WEFfies gebruiken te term universeel basisinkomen in hun complotverhalen, waarin de neoliberaal/marxistische machthebbers de mensheid naar hun pijpen laten dansen via een Social Credit stelsel met deugpunten en de CBDC (Central Banking Digital Coin).
Dat is natuurlijk een dwaze redenering. Het introduceren van dergelijke voorwaarden is strijdig is met de betekenis van de term universeel.
Laten we ons niet langer door hen tegenhouden om het universalisme wel te propageren!
Reyer Brons, maart 2023
Het rapport Eerlijk, eenvoudig en toekomstbestendig met als auteurs Maarten Bouwmeester, Barbara Brink en Gijsbert Vonk, is gratis te downloaden als PDF (64 blz.).
Op 27-1-2023 was er een symposium na het verschijnen van dit rapport. Gijsbert Vonk schreef hierover een korte blog met dezelfde titel.
Zie ook een video van ruim 4 minuten.
[1] 
Zie bijvoorbeeld naar het idee dat Alexander de Roo in januari 2023 lanceerde: Bestaansgeld, een vaste inkomensbijdrage.
Hij introduceert het idee van bestaansgeld van € 1.000 en schaft de toeslagen en de belastingkortingen af. In het maatwerk wordt voorzien doordat de kop van sommige uitkeringen blijft bestaan.
