De ellende van de toeslagen is ook tot de politiek doorgedrongen. De emotie van de verschrikkelijke toestanden van de slachtoffers spatte van de tv af. Eind 2019 werd een motie van D66 en CU unaniem aangenomen om te zoeken naar alternatieven. Dat alle Kamerleden voor een motie stemmen is zeer zeldzaam. Politieke partijen zijn op zoek naar alternatieven voor het toeslagensysteem. Sommigen komen op basisinkomen uit en andere op negatieve inkomstenbelasting in de vorm van verzilverbare uitkeringen.
Wat is een basisinkomen? Dat is een maandelijks uitgekeerd en vrij besteedbaar bedrag voor iedere burger, dat voldoende is om bescheiden van te leven, zonder dat daar een tegenprestatie tegenovers staat en ongeacht inkomen, vermogen of samenstelling van het huishouden.
Waarom ook al weer een basisinkomen?
Sociaal bewogen mensen zien deze vier voordelen in een basisinkomen:
- Einde aan de armoede,
- Een betere positie voor werknemers omdat ze slecht werk kunnen weigeren,
- Emancipatie van de vrouw, omdat ze financieel minder afhankelijk wordt van haar eventuele partner,
- Onbetaald werk wordt eindelijk erkend als nuttig, omdat iedereen een basisinkomen krijgt.
Liberaal georiënteerden zien andere voordelen:
- Betaald werk gaat altijd lonen,
- Minder bureaucratie,
- Meer ondernemerschap,
- Een flexibeler arbeidsmarkt.
Tegenargumenten zijn dat een basisinkomen duur of zelfs onbetaalbaar is en dat teveel mensen gaan stoppen met betaald werk.
Het CPB heeft onlangs in haar publicatie Kansrijk armoedebeleid berekeningen gemaakt. Daaruit blijkt dat basisinkomen duurder is dan het huidige systeem, maar niet onbetaalbaar.
Uit de 16 experimenten die wereldwijd gehouden zijn, blijkt dat in ontwikkelingslanden meer mensen betaald werk krijgen. In ontwikkelingslanden treden meer mensen tot de formele economie toe met een basisinkomen. Deelnemers aan basisinkomen projecten in dit soort landen gaan meer land bewerken of ze starten nieuwe kleine ondernemingen of ze sturen hun kinderen naar betere scholen.
Experimenten in ontwikkelde landen zoals Canada leidde een basisinkomen to iets minder aanbod van betaald werk.
Mensen met hele jonge kinderen gaven er de voorkeur aan met hun pasgeborenen meer tijd door te brengen. Jongeren bleven langer op school. Het aantal mensen dat werk zocht daalde met 2 tot 5 %. Bijzonder was het resultaat in Finland. Daar gingen de 2.000 langdurig werklozen meer aan de slag met betaald werk dan de controle groep. Het feit dat zij bovenop hun basisinkomen 50 % van hun betaalde inkomsten mochten houden speelde daarbij een grote rol.
Toeslagen Ellende
In politiek Nederland wordt nu naar het basisinkomen gekeken in verband met de problemen en de onbedoelde effecten van de toeslagen. Het gaat om deze toeslagen: huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag en kindgebonden budget. In totaal 17 miljard euro. Dit systeem is bedoeld om de inkomenspositie van de mensen aan de basis van het inkomen gebouw bij te spijkeren. Betaald werk levert namelijk voor grote delen van de bevolking niet meer genoeg op om op een basaal niveau van te leven.. Maar dit toeslagensysteem is slechts het topje van de ijsberg. Onder water zit nog eens 58 miljard een diverse kortingen op de inkomstenbelasting. Zowel de toeslagen als deze kortingen zijn in de afgelopen 15 jaar inkomensafhankelijk gemaakt. Dat zorgt ervoor dat 60 % van Nederland financieel economisch vast zit in de armoedeval: voor de onderste 60 % heeft (meer) betaald werk geen zin, omdat het netto nauwelijks meer op levert. In totaal zijn er nu tientallen inkomensondersteunende maatregelen.
Hoe werkt dit systeem nu uit op de verschillende inkomens- en huishoudensgroepen?
Een (in omvang) belangrijke inkomensafhankelijke regeling is hypotheekrenteaftrek. Vooral de bovenste helft van het inkomensgebouw profiteert van de 10 miljard subsidie op het bezit van een eigen huis. 60% van Nederland verdient een inkomen tussen bijstand en modaal en 40 % heeft een inkomen hoger dan modaal.
In onderstaand plaatje zie je het effect van het huidige systeem op het netto inkomen van de verschillende huishoudens- en inkomensgroepen. Tussen de mensen die een inkomen op bijstandsniveau en modaal verdienen zit door dit systeem uiteindelijk zeer weinig verschil in netto inkomen (de verticale lijn). Hard werken – de lijfspreuk van de VVD – loont alleen voor de bovenste 40 % .
De armoedeval
Bron: Prof. Dr. Ir. Wouter Keller,Elsevier 14 september 2019, Makkelijker kunnen we het wél maken!
In maart 2021 zijn de verkiezingen voor de Tweede Kamer.
Verschillende voorstellen om een einde te maken aan de toeslagen ellende zijn door het CPB doorgerekend. Hier een overzicht. 50Plus, D66 en FvD werken met een negatieve inkomstenbelasting.
Negatieve inkomstenbelasting is een progressieve inkomstenbelasting waarbij mensen beneden een bepaald inkomensniveau geld krijgen in plaats van belasting te betalen.
| Verschuiven geld | Hoogte inkomstenbelasting | Hoogte tov bijstand | |
| 50PLUS | 40 miljard | 36 % | 20 % lager |
| D66 | 100 miljard | 45 % | 5 % hoger |
| FvD | 140 miljard | 50 % | zelfde |
| Basisinkomen 2.0 | 170 miljard | 50 % + 75 % (toptarief) | Iets hoger voor een alleenstaande hoger voor een stel |
Als eerste kwam in februari Forum voor Democratie met haar voorstel op initiatief van Prof. Dr. Ir. Wouter Keller. Zij verschuiven 140 miljard euro. De kern is dat iedereen 50 % inkomstenbelasting gaat betalen. Dat is 13 % meer voor 95 % van de bevolking. Alle toeslagen en heffingskortingen verdwijnen. Ook de hypotheekrenteaftrek verdwijnt. Als je te weinig verdient krijg je ( of jouw huishouden) een verzilverbare uitkering. Dit systeem heet ook wel negatieve inkomstenbelasting. Meer hierover vind je in deze link: Is negatieve inkomstenbelasting een acceptabele uitvoering van basisinkomen?
Er komt bij Forum dus een verzilverbare uitkering voor alle volwassenen onder de AOW leeftijd. Deze is afhankelijk van het huishouden. De verzilverbare uitkering is even hoog als de bijstand plus je huidige huur- en zorgtoeslag (en eventueel kinderbijslag en kindertoeslagen) minus € 142 €. Die € 142 kun je terugverdienen door bv vrijwilligerswerk te gaan doen. Als je geen vergoeding krijgt voor vrijwilligerswerk of geen betaald werk vindt, dan ga je er netto ruim € 100 per maand op achteruit als bijstandsgerechtigde. Als je het allemaal wilt uitpluizen is hier de link.
In juni kwam D66 met haar voorstel. Zij verschuiven 100 miljard euro. Voor de meeste mensen gaat de inkomstenbelasting naar 45 %. Dat is 8 % meer dan nu. Alle toeslagen verdwijnen. De meeste heffingskortingen verdwijnen. Ook de hypotheekrenteaftrek verdwijnt. Als je weinig verdient krijg je (of jouw huishouden) een verzilverbare uitkering. Alleenstaanden krijgen € 300 verzilverbare uitkering per maand. Bij een stel krijg je € 217 elk. Samen dus 433 euro. Kinderbijslag wordt voor elk kind verdubbeld naar een kleine 200 € per maand voor de eerste drie kinderen. Plus er komt vier dagen gratis kinderopvang. D66 verhoogt de uitkeringen met 5 % en het minimumloon met 10 %. AOW ers moeten wat inleveren. Als je meer wilt weten vind je dat hier.
In juli kwam 50Plus met haar alternatief. Zij verschuiven 40 miljard. Iedereen gaat 36 % inkomstenbelasting betalen (1 % minder dan nu) en opnieuw komt er een systeem van verzilverbare uitkeringen als je te weinig verdient. Als je het minimumloon verdient krijg je € 850 € verzilverbare uitkering. Alle bijstands-, werkloosheids-, ziekte-, en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen worden met 20 % verlaagd. De AOW wordt niet verlaagd, sterker nog dit systeem is gunstig voor AOW ers. Studenten krijgen € 550 per maand. Meer info vind je hier.
Onze Vereniging heeft het Nibud in april 2019 onderzoek laten doen naar basisinkomen 2.0. Elke volwassene krijgt 635 € per maand en elk huishouden ontvangt 600 euro. Als alleenstaande begin je dan met 1235 euro basisinkomen en als stel met 1870 euro. Kinderbijslag wordt drie keer zo hoog voor de eerste twee kinderen. De huurtoeslag blijft bestaan. De kinderbijslag wordt per kind verhoogd tot 300 € voor de eerste twee kinderen. Het CPB heeft dit idee doorgerekend. De verschuiving bedraagt 170 miljard euro. Hier vind je de details. De inkomstenbelasting gaat omhoog naar 57 % voor iedereen (en voor de rijksten naar 75 %). De onderste 20 % gaat er op deze manier 8,5 % op vooruit en de bovenste 20 % gaat er 20 % op achteruit.
GroenLinks en de PvdD hebben sympathie voor het basisinkomen. GroenLinks laat deze zomer haar voorstel voor een basisinkomen doorrekenen door het CPB. Resultaat medio september.
Naar verluidt zit de VVD op de lijn van D66. PvdA en CDA hebben nog niks van zich laten horen. PvdA en CDA – de twee partijen die de afgelopen 100 jaar het huidige systeem hebben opgebouwd – zullen ongetwijfeld ook voorstellen gaan doen om de toeslagen affaire op te lossen. De CU zal niet achterblijven.
De toeslagen affaire is verleden tijd als verzilverbare uitkeringen of basisinkomen regeringsbeleid wordt. De uitwerking op armoede is duidelijk verschillend. Wij gaan als vereniging voor een basisinkomen dat hoog genoeg is voor een menswaardig bestaan. De huidige voorstellen verschillen duidelijk in hun effect op verschillende inkomensgroepen.
Bij 50plus gaat de inkomstenbelasting met 1 % omlaag, de positie van de één miljoen armen verslechterd, terwijl de positie van de gepensioneerden verbetert.
In het systeem van D66 gaat de inkomstenbelasting met 8 % omhoog en verbetert de positie van de onderste 20 % – behalve als je nu recht hebt op een grote huurtoeslag. De positie van een deel van de gepensioneerden verslechtert.
Bij FvD gaat iedereen 50 % inkomstenbelasting betalen. De koopkracht van de onderste 60 % van de bevolking gaat tussen de 3 en 7 % vooruit, terwijl de bovenste 40 % 2 of 3 % inlevert. Bij FvD moet je wel vrijwilligerswerk gaan doen of een kleine baan vinden om als bijstandsgerechtigde er niet op achteruit te gaan.
In het systeem van basisinkomen 2.0 van de Vereniging Basisinkomen gaat de onderste 20 % er 8,5 % op vooruit en de bovenste 20 % 8,5 % op achteruit.
Conclusie als je niet alleen de armoedeval wilt opheffen, maar ook de armoede dan zullen de belastingen wat omhoog moeten. Dat kan via de inkomstenbelasting , maar ook door meer vermogensbelasting, hogere belastingen voor het bedrijfsleven of andere belastingen zoals milieu heffingen en het belasten van consumptie. Zowel FvD als D66 komen allebei in hun berekeningen nog een miljard of 8 tekort en ze zullen elders de belastingen moeten verhogen.
Basisinkomen heeft als voordeel dat iedereen elke maand een vast bedrag overgemaakt krijgt, dat hij of zij niet later hoeft terug te betalen. Bij verzilverbare uitkeringen is er altijd het risico dat mensen later toch een deel van deze uitkeringen moeten terug betalen in de vorm van een hogere belastingaanslag. Dit risico treft vooral de 3 miljoen flexwerkers en ZZP’ers.
Het lijkt erop dat de politiek in Den Haag zich opmaakt om een eind te maken aan de toeslagen ellende, door de weg te kiezen van verzilverbare heffingskortingen of basisinkomen. Financiering is niet langer het grote vraagstuk, nu het CPB gerekend heeft.
Bij de vorige verkiezingen was de meerderheid van de bevolking tegen een basisinkomen. 45 % tegen en 40 % voor. Toen namen vier progressieve partijen ( D66, PvdA, GL en PvdD) experimenten met basisinkomen op in hun programma. Norbert Klein met de Vrijzinnige partij heeft in 2017 het CPB basisinkomen laten doorrekenen door het CPB. Vier jaar geleden werd dit nog als revolutionair ( en dus onhaalbaar) weggezet. Het idee was € 800 basisinkomen plus een alleenstaande toeslag van € 300 €. Meer informatie vind je hier.
Nu is er een kleine meerderheid voor invoering van basisinkomen: 36 % voor en 32 % tegen. ( Bron I&O Research 19 mei 2020) Verschillende partijen nemen negatieve inkomstenbelasting of basisinkomen op in hun programma. Nog niet van alle partijen is hun standpunt duidelijk. Maar we zijn er nog niet. Het wordt een spannende tijd. Als Vereniging Basisinkomen gaan we er alles aan doen om basisinkomen nog hoger op de politieke agenda te krijgen.
Alexander de Roo, voorzitter
juli 2020, bewerkt in september 2020
Zie ook dit betoog van Marcel Canoy over het idee van D66: Ceci n’est pas une basisinkomen
