Werkbereidheid neemt niet af door basisinkomen

Wat eigenlijk al bekend was wordt weer eens bevestigd. Dit keer na een wetenschappelijk onderzoek door de Universiteit van Leiden. De werkbereidheid na het invoeren van een basisinkomen verandert niet zo dat dat mensen minder gaan werken. Een van de meest hardnekkige argumenten van de tegenpartij.

Na een reeks van gedragsexperimenten kwamen cognitief psycholoog Fenna Poletiek, sociaal psycholoog Erik de Kwaadsteniet en cognitief psycholoog Bastiaan Vuyk tot deze conclusie, zo schrijft Tom Janssen op de website van de Leidse Universiteit. Niet alleen neemt de werkbereidheid niet af, mensen met een basisinkomen zoeken juist eerder een baan die beter bij hen past.

Beloningsstructuur

Het psychologen-trio deed het onderzoek in opdracht van vakbond FNV die ook de subsidiegever was. Daarbij werd de beloningsstructuur van verschillende vormen van sociale zekerheid nagebootst in een experiment. Deelnemers moesten een taak doen op de computer. In meerdere rondes, die stonden voor maanden dat ze moesten werken, deden zij een saaie taak waarbij ze punten op een balk moesten zetten. Hoe meer ze daarvan afmaakten, hoe meer geld ze verdienden.

Daarbij werden drie verschillende condities onderzocht: geen sociale zekerheid, een voorwaardelijk uitkeringssysteem en een onvoorwaardelijk basisinkomen. In de conditie zonder sociale zekerheid kregen de proefpersonen geen basisbedrag. Bij het voorwaardelijk uitkeringssysteem kregen ze wel een basisbedrag dat ze verloren zodra ze gingen werken en bij het onvoorwaardelijke basisinkomen kregen ze hetzelfde basisbedrag wat ze niet verloren als ze gingen werken. Wat bleek: De werkbereidheid en inspanning van de proefpersonen namen niet af door het basisinkomen, zagen de psychologen. Ook eisten ze niet meer salaris.

Demotiverend

Het voorwaardelijke uitkeringssysteem, dat je dus verliest bij het vinden van een baan,  blijkt een negatief effect te hebben op werkzoekgedrag en inspanning. Als iemand in een situatie zit waarin je je uitkering verliest als je gaat werken, werkt dat namelijk demotiverend, zo blijkt. Dat zagen de psychologen in bijna alle experimenten terug.

Het fenomeen dat het aannemen van betaald werk leidt tot vermindering van een uitkering, wordt ook wel de uitkeringsval genoemd. Door die uitkeringsval worden mensen risicomijdend. Want als je gaat werken vanuit een uitkering leidt dat tot een mogelijk betere, maar ook onzekere situatie in de toekomst. Die onzekerheid heb je niet als je je uitkering houdt. Om risico en onzekerheid te vermijden, zoeken mensen dan geen werk, aldus een van de eindconclusies.

Vrouwen op de arbeidsmarkt

Uit sociologische onderzoeken bleek in eerste instantie dat een basisinkomen ongunstig is voor de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Echter zagen de Leidse onderzoekers dat sekseverschil niet terug in hun eigen onderzoek. Volgens heeft de uitkomst van de sociologische experimenten niets te maken met puur het geslacht en hoe graag vrouwen willen werken. Zij verdienen doorgaans minder dan mannen en voeren sowieso het grootste deel van de zorgtaken uit. Daarom maken zij vaker de keuze om werk in te wisselen voor zorg als zij een basisinkomen krijgen.

Werk dat bij je past

Een van de bevindingen is dat mensen met een basisinkomen werk zoeken dat beter bij ze past. Er werd gemeten of de proefpersonen ambitieus zijn, ze het onderste uit de kan willen hebben. Of ze ook stressvol willen werk doen of dat ze het prima vinden om een eenvoudige baan te hebben als ze maar iets verdienen. Die persoonlijke houding ten opzichte van werk bleek in het basisinkomenssysteem sterker bepalend dan in de twee andere systemen die in het experiment weren gebruikt. Het kan volgens de psychologen betekenen dat de veiligheid van een basisinkomen mensen de ruimte geeft om het soort werk te selecteren dat goed past bij hun persoonlijke houding, motivatie en belastbaarheid. Wat weer voor een betere match zorgt  tussen werkgever en werknemer.

Bert Vos, februari 2022

Zie ook:

• Werkbereidheid neemt niet af door basisinkomen (Universiteit Leiden)
• Van een basisinkomen word je niet lui, zeggen Leidse onderzoekers (Mare)
• Van een basisinkomen word je niet lui. Integendeel (Bert Vos, Basisinkomen Nederland)
• Maakt basisinkomen lui? (Voor en tegen, Basisinkomen Nederland)